Este decreto ímosllo tombar

• Podedes consultar aquí a proposta de decreto contra o galego, en pdf na páxina da Xunta.
  

Veño cheo de enerxía da manifestación de resposta ao decretazo contra o galego. A participación, en moi poucas horas e a través do boca a boca, superou, máis unha vez, as expectativas. A pesar do día, no cal por momentos choveu a cachón; a pesar de que non houbo tempo para máis que enviar sms e correos electrónicos; a pesar de que foi na véspera de fin de ano, a contestación foi palpábel, enerxizante.

A maior agresión contra o noso idioma en toda a autonomía xa se concretou, cunha norma regresiva que incumpre a Lei de normalización lingüística. Agora temos que continuar coa exitosa presión de rúa, cuxa próxima cita será o paro xeral no ensino o 21 de xaneiro, convocado pola plataforma Queremos Galego.

Ademais, debemos transitar a vía das denuncias internacionais e, tamén, levar esta norma aos tribunais de xustiza. Porque a proposta que o presidente da Xunta puxo enriba da mesa é, con todas as letras, inconstitucional: incumpre a Lei de normalización, que desenvolve o Estatuto, e vulnera sentenzas do Tribunal Supremo e do Tribunal Constitucional.

Polo dereito a vivirmos en galego! Con forza, entusiasmo e intelixencia, nin un paso atrás! Este decreto ímolo tombar!

A mobilización de Queremos Galego fai que Feijóo mude a última hora o Consello da Xunta

A plataforma Queremos Galego convocou para hoxe ás 17 h na praza do Obradoiro unha concentración de urxencia so o lema "Non ao decreto contra o galego". O día, hora e lugar débense a que aí se ía celebrar o derradeiro Consello da Xunta do ano, tras o cal se anunciará o maior ataque contra o galego en toda a democracia.

Pois ben, onte pola tarde desde a Xunta avisaron aos medios de comunicación de que por vez primeira se vai mudar o lugar de reunión. Os motivos deste cambio de última hora son obvios: tentaren esquivar a mobilización de Queremos Galego.

A reacción por parte do Goberno demostra a enorme importancia de nos movermos todo o posíbel para darmos hoxe resposta a este que vai ser o principal ataque contra o noso idioma en todo o período democrático. Vémonos hoxe ás 17 h na praza do Obradoiro!

Non ao decreto contra o galego! Concentración mañá na praza do Obradoiro

Ante a política galegófoba do actual goberno da Xunta e como resposta ao anunciado decreto contra o idioma de Galiza, a plataforma cidadá Queremos Galego convoca unha concentración na praza do Obradoiro de Santiago para a cuarta feira (mércores) 30 de decembro ás 17 h.

O PP quere que a maior agresión ao noso idioma en toda a etapa democrática pase desapercibida e sen resposta. Non o podemos permitir. Por iso, é importante que divulguemos esta concentración e participemos nela, a pesar das moitas dificultades que supón facelo con tanta rapidez e nunhas datas coma estas.

O goberno de Núñez Feijóo fai esta presentación no centro dun período vacacional e na véspera dun festivo para os medios de comunicación, como xeito de tentar evitar a reacción das comunidades educativas. Porque sabe, sobre todo despois das inmensas mobilizacións do 17 de maio e do 18 de outubro, que non conta co respaldo nin da maioría do estudantado, nin das familias, nin do profesorado, nin do conxunto da sociedade (lembrémolo: o PP goberna con menos votos que a suma dos obtidos por PSOE e BNG).

Queren que calemos e achantemos con este ataque contra a nosa dignidade colectiva, contra os nosos dereitos, contra a nosa pervivencia como pobo? Pois non o van conseguir.

'É que o galego sempre está a cambiar'

Velaquí o meu artigo desta semana en Galicia Hoxe:

O fondo e a forma
Sobre o debate normativo do galego

“É que o galego sempre está a cambiar”. Esa idea pódese escoitar ben de veces como xustificación que dan moitas persoas para non o utilizaren como instrumento normal de comunicación, ou para explicaren por que está ausente de moitos ámbitos. Como todo prexuízo, ten unha certa base real da que parte para resultar verosímil e estenderse, mais calquera reflexión pola súa volta esnaquizaríao.

Como é sabido, o galego tivo un proceso de fixación normativa moi recente, dificultada pola súa proscrición durante séculos de calquera ámbito de poder e transmisión culta, así como pola incomunicación de Galiza cos outros territorios do seu sistema lingüístico, nomeadamente Portugal. Así, é un idioma ferido na súa estrutura polo castelán, o cal conleva un letal proceso de hibridación. Isto só pode evitarse logrando situar ben as balizas entre un idioma e outro, así como desnaturalizando todos os españolismos que, a forza de se repetiren, nos poderían parecer “de toda a vida”, cando na realidade son síntomas derivados dunha historia de sufocante imposición.

O proceso de restauración pode levar a ter unha sensación de estrañamento, mesmo de certo rexeitamento, por algunhas formas escollidas á hora de estandarizar a lingua galega. Mais a verdade é que esta situación non é unha causa, senón unha consecuencia da discriminatoria desigualdade que padece o noso idioma. Ou é que alguén pensa que se puidésemos ver e ouvir estas formas con normalidade non nos resultarían habituais sen ningún tipo de problema?

No entanto, tanta suposta mudanza non se corresponde coa realidade. A última modificación normativa foi en 2003, froito dun amplo consenso propiciado pola Asociación Socio-Pedagóxica Galega, no cal participaron a Real Academia Galega, o Instituto da Lingua Galega e os departamentos de galego das nosas tres universidades. Hai, pois, seis anos xa dese cambio, que lamentabelmente non tivo unha explicación nin divulgación necesaria por parte dos poderes públicos, ficando reducida ás deformacións caricaturescas pola corrección da forma “grazas”.

A nosa precariedade faise máis evidente cando comparamos o desdén sobre o asunto por parte da Xunta coa inmensa campaña levada a cabo pola Generalitat de Catalunya a comezos dos 80 para divulgar o seu estándar baixo o nome “Soc la Norma”. A través desa acción, trasladaban non só as regras do catalán, senón sobre todo a idea de por que era necesario aprendelas, a pesar do esforzo que, en maior ou menor grao, supón todo cambio ou calquera novo coñecemento.

Que haxa mudanzas, ademais, é o agardábel en calquera lingua viva, aínda que en ningún caso se chega á deformación utilizada nalgúns grupos galegófobos, que aseguran que o estándar do noso idioma resulta “incomprensíbel” para moitos “falantes de toda a vida”, que por exemplo disque non entenden a RTVG. É unha desas lendas negras creadas sobre todo para consumo externo e para presentar a nosa lingua como un invento, algo artificial creado por maquiavélicos nacionalistas para perturbar o natural, inmutábel e eterno castelán.

Un proceso dinámico

É importante que non haxa loitas cainitas entre persoas e grupos partidarios da defensa do galego, con independencia dos lexítimos postulados de cada quen. Se algo nos demostra a historia é que con enfrontamentos dese tipo só gañan os inimigos da nosa cultura.

Iso non quita que o debate intelectual sobre a estandarización deba permanecer aberto. Así mesmo o recoñece a disposición adicional da Lei de normalización lingüística, aprobada en unanimidade en 1983, que sinala que a normativa “será revisada en función do proceso de normalización do uso do galego”. Neste proceso, tales revisións futuras, tamén necesarias, sería bo que se realizasen no camiño de ir aproximándonos máis ás outras variantes do sistema lingüístico galego-portugués, algo especialmente importante nun mundo cada vez máis intercomunicado.

Ademais, como ten dito Xosé Ramón Freixeiro Mato, pódese ser reintegracionista na normativa oficial. Trátase de escollermos, entre aquelas formas que admiten duplicidade de solucións, aquelas que máis nos acheguen ao conxunto do sistema lingüístico galego-portugués, utilizarmos correctamente o futuro de subxuntivo ou o infinitivo persoal, aínda tan presente en moitos falantes espontáneos, porén difícil de achar en moitos textos, orais ou escritos, en galego estándar.

Nos anos máis crus do debate normativo foise asentando o principio apaciguador de “primeiro normalizar, logo normativizar”. Isto, que foi útil para evitar crispacións, non deixa de ser unha verdade a medias. Non é que o conflito normativo vaia parello ao conflito lingüístico entre galego e castelán: o conflito normativo depende deste último e del fai parte.

Tamén é normalizar escribir un galego máis libre das ataduras do español, un galego máis xenuíno e menos deturpado. Outra cousa é que o proceso de normativización, o proceso de normalización en definitiva, pode ir máis ou menos pausado, mais vainos o futuro en que sexa nunha dirección clara: a de non sermos satélites culturais, senón parte de pleno dereito no intersistema lingüístico e cultural galego-luso-afro-brasileiro.

Que ninguén agarde diso, no entanto, ningunha solución máxica aos nosos problemas. Ninguén dubida de que o español de Puerto Rico é español e non por iso padece menos exclusións nin unha deturpación menor por parte do inglés. O problema cultural de Galiza ten raíces políticas e económicas na falta de soberanía do país e é aí onde pode ter a súa verdadeira solución.

[A fotografía tireina do blog Un Tal Marra]

O ano de Lady Gaga

Toca ir facendo repaso de todo o que trouxo 2009. Para min, igual que para tantísima outra xente, unha das bandas sonoras vitais deste ano estivo composta polas cancións de Lady Gaga, que irrompeu como un furacán co seu curradísimo estilo.

Neste sorprendente vídeo podedes vela como Stefani Joanne Angelina Germanotta, actuando nun club en Nova York, antes de adoptar a figura artística que a levaría a unha fama monstruosa:



Comparémolo coa súa última, xenial e coñecida loucura:

Lady Gaga - Bad Romance
Cargado por UniversalMusicEspana. - Explorar outros vídeos musicais.

En 2010 agardo ir a algún dos directos da súa xira. Quen máis se anima?

Por se o Apalpador non baixou esta noite

Hai quen di que o Apalpador, ou Pandigueiro, baixa a noite do 24 para o 25 para traer os presentes, mais hai tamén quen asevera que na realidade o fai na noite na que comeza o ano.

Se for ese o voso caso, ou se agardades polos tamén tradicionais Reis Magos, e aínda non sabedes que pedir ou que agasallar, tedes aquí dúas compilacións de libros e de contos para crianzas no noso idioma:

• ReGALemos GALego 2009 (en pdf).
  

• Contos en galego para nenas e nenos.
  

Entrevista para a Associació de Juristes en Defensa de la Llengua Pròpia

A Associació de Juristes en Defensa de la Llengua Pròpia, que impulsa o catalán no ámbito xurídico como o seu nome ben indica, publicou hoxe no seu boletín unha entrevista comigo, para aproximarse á situación actual do noso idioma.

Podedes lela nesta ligazón.

En defensa das seleccións galegas

A quen ofende que haxa seleccións deportivas galegas cun mínimo recoñecemento? Por que tanto esforzo por parte do PP en desmontalas e deslexitimalas?

Eu irei á concentración do día 28 e agardo poder facelo coa camisola de meu irmán Xoán, que é o futboleiro da familia.

A respecto desta situación, hai unha boa viñeta de Gonzalo Vilas en GzNación:

Xa teño título

Moitas grazas ás e aos que participastes nese rápido inquérito para axudarme a escoller título para o meu próximo libro. Esta semana agardo entregar xa o orixinal e que poida saír ben axiña.

Como sabedes, a forma gañadora finalmente foi a máis provocadora, mais que tamén convida á reflexión: En castellano no hay problema.

Como retiro xa a caixa da enquisa, deixo aquí constancia de que participaron 79 persoas, cos seguintes resultados:

• En castellano no hay problema - 30 votos - 37%
• Por que o chaman bilingüismo cando queren dicir diglosia? 15 votos - 18%
• Polo dereito a vivirmos en galego -14 votos - 17%
• Nin un paso atrás - 6 votos - 7%
• Spanish no problem - 5 votos - 6%
• A lingua invisíbel - 5 votos - 6%
• Por un acordo nacional sobre lingua 4 votos - 5%

Fico agradecido tamén ás persoas que me comentastes o tema en persoa, no msn, no facebook, no fotolog e neste mesmo blog.

Este libro quere contribuír nesta batalla, tamén das ideas, que estamos a dar. Como temos razón, non imos contra ninguén e dicimos a verdade, non hai dúbida de que, máis cedo que tarde, venceremos porque convenceremos.

'A normalización sen normalización' e 'A lingua politizada'

A miña páxina desta semana en Galicia Hoxe está conformada por dous textos vinculados, porén diferentes: "A normalización sen normalización" e "A lingua politizada".

A normalización sen normalización

No segundo libro e no segundo filme da exitosa saga de Harry Potter, o que se desenvolve arredor da historia da Cámara dos Segredos, aparece unha personaxe que me parece especialmente interesante; mesmo fascinante. Refírome ao Dobby, un trasno doméstico que tenta advertir ao neno mago dos perigos que o axexan se ese curso regresa a Hogwarts.

Igual que todos os trasnos domésticos dese mundo imaxinado por J. K. Rowling, o Dobby debe obedecer as ordes do seu amo, no seu caso alguén maléfico. Como está en desacordo, quere facer o ben e ademais ser libre, decide ir rompendo coas cadeas que o atan e contravén o seu dono sempre que ten oportunidade. Cada unha das veces que escolle o camiño da liberdade e de subverter as normas inxustas, o Dobby debe castigarse e autolesionarse: dáse cabezazos contra a parede, quéimase cun ferro de pasar, máncase... Facerse dano a si mesmo é o prezo que paga por desobedecer as normas do Amo.

Cantas veces as persoas que formamos o corpo social que defende e dinamiza a normalización da nosa lingua non actuamos como este trasno doméstico?! Cantas veces non nos situamos como habitantes da culpa por utilizar o galego sempre ou defender o seu uso nos diferentes ámbitos? Cantas veces non somos capaces de combater as caricaturas que o poder fai sobre nós e acabamos créndoas e actuando a partir delas? Que se “impomos” o galego, que se “politizamos” a lingua, que se somos “agresivos”, que se “ameazamos”, que se nos “pasamos”, que se utilizamos unha lingua “artificial”, que se somos os responsábeis de que se ataque o galego... Xa o teñen dito ben de sociólogos e antropólogos: o suxeito dominado é o primeiro axente da dominación.

Ergamos a cabeza. Non temos que pedirlle perdón a ninguén por termos unha lingua, querermos utilizala no día a día e reclamarmos que haxa políticas que garantan os nosos dereitos lingüísticos, porque tamén os temos e son tanto individuais como colectivos.

Un dos riscos da culpabilización é a tentación de fuxirmos da realidade e agocharnos en posturas máis testemuñalistas. Dentro desas formas de escapismo, unha das que está a gañar máis forza nos últimos tempos é a de que hai que “renovar totalmente os discursos sobre lingua”.

A realidade cambia e é necesario sempre adaptar as ferramentas de análise, iso é algo que ninguén pode dubidar. No entanto, a forma que algúns sectores teñen de enfocar e darlle prioridade ao tema paréceme outra forma de política de homenaxe ao idioma, para postergar o que é conflitivo e complicado: a súa incorporación xa aos diferentes ámbitos en que non se encontra. É como as administracións que encargan un plan de normalización como xeito de posporen calquera actuación, que ao final tampouco se chegará a concretar cando ese completísimo plan estea finalizado, aprobado, presentado e publicado. Como ben sintetizou Marx, “vale máis un paso adiante real que cen programas correctos”.

O peor é xa cando esa suposta renovación discursiva se concreta en facer unha acrítica tabula rasa pola que se acaba incorporando, disque por “moderna” ou “para achegarse á xente”, a cosmovisión que nos vende xusto quen está en contra da nosa causa.

En calquera caso, non nos autoenganemos. Non é por falta de documentos, de plans, de escritos, de argumentario nin de corpus teórico forte e contrastado que a situación da lingua é a que é. Con certeza que hai erros na pedagoxía á hora de o transmitirmos sen que se manipule a mensaxe e, sobre todo, de o aplicarmos. Mais quen pense que pasarmos a exclamar que Galiza é “bilingüe”, que a diglosia está desfasada e que o autoodio non significa nada nos vai facer gañar espazo social, cae nunha inxenuidade tremenda. Xogar coas regras do inimigo, cos seus conceptos pervertidos, promove o confusionismo e leva á derrota segura.

Converter en elemento central da acción normalizadora a procura de ábrete-sésamos e fórmulas máxicas sería un erro inmenso. Esta situación lémbrame a unha oportuna reflexión do pensador Slavoj Žižek: “A maioría dos académicos están obsesionados coa idea ‘A esquerda necesita novas respostas’. Non é isto basicamente un ‘Queremos unha revolución radical, mais ao mesmo tempo queremos conservar as nosas prósperas vidas e seguir tranquilos?’ Como precisamente xa o dixo algunha vez Robespierre: Queremos unha revolución sen revolución”.

Defender o galego renegando de dar a batalla social real, e conflitiva, da súa restauración e extensión social, non é querer unha normalización sen normalización?

A lingua politizada

Un dos prexuízos que está a cobrar máis forza na actualidade contra o galego é que se trata dun idioma “politizado”, “patrimonializado polo nacionalismo”. O propio presidente da Xunta, Alberto Núñez Feijóo, apoiábase nesta idea para acusar os manifestantes que encheron Compostela na primeira grande mobilización desta lexislatura, a do 17 de maio, de quereren “apropiarse da lingua”. Nesa xornada, os manifestantes xa o convidamos a el e a todo o seu goberno a facer iso mesmo: apropiarse do galego. Finxía petar nunha porta aberta.

Este discurso da “lingua politizada” calou tamén en parte da propia base nacionalista, que pasou a actuar de novo como o Dobby de Harry Potter. Nalgúns casos chegouse a propugnar que o nacionalismo organizado debería dar un paso atrás e deixar de ter un papel protagónico na defensa do idioma. Esa é nin máis nin menos que unha repetición da propaganda e das deformacións difundidas desde os altofalantes do poder.

Ninguén con amor pola lingua dubida de que é un reto que todas as organizacións sindicais e partidarias maioritarias en Galiza asuman de verdade a defensa do galego. Iso debe conlevar non unha retórica máis ou menos altisonante, senón a aplicación de políticas concretas para a súa promoción.

Que o nacionalismo actúe impide dalgún xeito que outras organizacións fóra do seu campo tamén o fagan? A resposta é tan clara como obvia: non. Entón, por que ese empeño dalgúns corifeos en restar o nacionalismo desta batalla? Non é, no fondo, pretender que non haxa batalla e que a pax lingüística, tal e como a chamou Fraga Iribarne, triúnfe?

Nalgunhas conversas con deputados do PP, estes achacábanme que A Mesa “é do Bloque” e que eles defenden “tanto o galego como o castelán”. A miña resposta foi e é sempre a mesma: xa non só como goberno, senón como parlamentarios, teñen na súa man demostrar que tamén defenden o galego. Nin BNG nin PSOE lles impiden presentar iniciativas nese camiño, mais o caso é que non existen. Se algún día atenden as chamadas e escritos que lles remitimos desde o movemento normalizador e actúan levando á cámara do Hórreo por exemplo os casos das traballadoras e dos traballadores discriminados por utilizar o galego, entón poderemos comezar a crer no que nos din.

Cómpre que reparemos en que, ao final, do que nos queren convencer é de que hai quen politiza o galego porque hai quen o defende. Ademais, pretenden culpabilizar a quen actúa polo feito de actuar.

Eu teño moi claro que non se precisa que ninguén dea un paso atrás, senón que se dean ben de pasos para adiante. Tamén desde as organizacións de ideario nacionalista e nas institucións gobernadas polo BNG. Aínda que son obxectivamente as que máis utilizan e promoven o galego, non nos queda outra que recoñecer que non fan todo o que poderían. Organizacións e institucións do nacionalismo deberían asumir con máis decisión o seu papel de motores da revitalización do galego.

O que hai que facer é sabido: incorporar o galego aos diferentes ámbitos e solicitar tamén o seu uso. Lembremos que se non o facemos as persoas e entidades con sensibilidade pola lingua, ninguén o fará por nós.

Escribindo sobre a 'lingua politizada'

Pasarei o que resta da mañá e o comezo da tarde escribindo o artigo para Galicia Hoxe, ao quentiño da casa e dos antigripais. Quero trasladar nese texto algunhas ideas que considero importantes por volta do prexuízo de que o galego é unha lingua "politizada" (ou "apropiada" ou "patrimonializada") polo nacionalismo.

Este tema estivo moi presente na mesa redonda que onte pola tarde organizou o BNG da Barbanza, cun nutrido grupo de participantes, preocupados e activados na defensa do noso idioma.

Lembrade tamén que se queredes colaborar na escolla do título do meu próximo libro poderedes votar até a noite de hoxe no inquérito que está aí á dereita. Sei que o prazo non foi moito, mais é que preciso a rapidez para que tamén a obra poida estar rauda contribuíndo ao debate público na defensa do único idioma propio, natural e xenuíno da Galiza.

En castellano no hay problema

Este é o posíbel título do meu próximo libro, segundo os resultados que até o momento ten o inquérito da dereita, no cal podedes clicar até mañá para dardes a vosa opinión. Lembrade que só permite un voto por cada IP, mais podedes mudar o seu sentido até que fechen estas engrazadas urnas virtuais.

No momento en que escribo esta entrada, os resultados son os seguintes:

1. En castellano no hay problema 32%
2. Por que o chaman bilingüismo cando queren dicir diglosia? 24%
3. Polo dereito a vivirmos en galego 16%
4. Nin un paso atrás 9%
5. Spanish no problem 7%
6. A lingua invisíbel 5%
7. Por un acordo nacional sobre lingua 3%
   

Alguén me dicía que era a primeira vez que se escollía o título dun libro en galego a través de votacións. Eu, a verdade, non pensara niso, nin sei o que poida ter de especial, se é que o ten. O que me gustaría é que, desde xa o comezo, esta obra teña unha dimensión colectiva e participativa, porque colectiva e participativa é a loita en que estamos tantas e tantos na defensa do noso idioma neste momento tan difícil, porén tan esperanzador pola resposta social.

Un pouco de cordura

Hoxe publico un artigo no suplemento Luces, que sae en galego dentro da edición para Galiza de El País. No básico, é unha réplica a un desafortunado escrito de Henrique Monteagudo a semana pasada nesas mesmas páxinas:

Un pouco de cordura

Hai unha liña da sociolingüística en Galiza que está a fomentar a idea de que o idioma galego está nun momento espléndido, para nada padecendo un ataque especial nin unha situación de emerxencia. Os principais valedores deste discurso son persoas que tiveron ou teñen altos cargos en gobernos do PP, como é o caso actual de Anxo Lorenzo ou o foi de Mauro Fernández. Tanto optimismo non se basea, porén, en ningún estudo que manteña un mínimo de rigor e credibilidade e tampouco ten constatación empírica na realidade.

É criticábel que o Consello da Cultura Galega (CCG) contribúa a divulgar esta propaganda inverosímil, organizando seminarios que na súa proxección pública parece que teñen como finalidade o que Manuel Fraga chamou a pax lingüística: aquí non pasa nada, o galego vai moi ben, así que non protestedes e deixade que vaia morrendo docemente. Resulta chocante que, na situación actual, o CCG non teña mellor ocorrencia que enviar un comunicado aos medios no que nos quere vender que "o galego é a lingua maioritaria" de Galiza. Negan o evidente e contribúen á narcotización do problema.

Se non se parte dos síntomas, non se poderá detectar a doenza nin pórlle remedio. O que nos din todas as pesquisas é que o idioma galego sofre unha caída en picado na transmisión entre xeracións, que en dez anos se duplicou o número de persoas que declaran non falalo nunca, que é residual na xente nova das cidades e que está ausente dos grupos e espazos sociais que marcan o futuro. Esta situación non é irreversíbel, pois hai posibilidades reais de rectificarmos, mais para iso hai que partir do real.

Isto que digo nas liñas anteriores foron as críticas substanciais cara ao CCG que realicei hai varios días en dous escritos asinados por min no meu blog persoal e no diario Galicia Hoxe. Tamén lamentaba que este organismo teña por norma excluír A Mesa de todas as súas actividades sobre a lingua. Manteño que é unha actitude grave porque desconsidera un sector e unha liña de opinión que existe e, sobre todo, porque, guste ou non, A Mesa é a maior asociación cultural de Galiza, cos seus case 4.000 socios e socias. Deixan fóra un inmenso movemento cidadán organizado en defensa da nosa cultura.

Lembro agora isto porque a semana pasada publicou Henrique Monteagudo, secretario do CCG e coordinador do seminario a que antes aludín, un artigo no suplemento Luces no cal se refería, en termos impropios para unha persoa coas súas responsabilidades, ás lexítimas críticas que realizamos desde A Mesa. En lugar de citalas e rebatelas cos argumentos que tivese a ben (e que sería un paso para un debate construtivo e útil), considerábaas despectivamente como "arroutadas" de quen anda "ghabeando polas paredes". Ademais, daba a entender unha división entre as plataformas e organizacións que traballamos en defensa do galego, que por fortuna non existe, e que non sería desexábel que chegase a existir.

Neste momento histórico estamos a xogar unha batalla crucial para gañar o futuro para o noso idioma. Non lle fagamos ningún favor aos inimigos (que existen e teñen moito poder) e non contribuamos á marxinación, á división e á caricaturización. É un tópico, mais é verdade: a todos os que defendemos o galego como idioma vivo, como patrimonio común e dereito individual e colectivo, únenos moitísimo máis do que nos separa. Por iso, camiñemos a senda da cordura e da unidade.

Nova acción de Queremos Galego

Onte, Queremos Galego presentou os seus novos materiais para estendermos a nosa mensaxe á rúa: adhesivos para automóbiles e bandeirolas para pendurarmos nas nosas casas ou outros espazos públicos. Así mesmo, deuse o primeiro pulo a unha campaña de envío de cartóns postais ao presidente da Xunta que temos que estender polos nosos entornos ao longo destas festas. Tedes máis información aquí.

Novas concentracións en apoio a Aminatou Haidar

Mañá e pasado, nas cidades galegas realizaranse novas concentracións en solidariedade con Aminetou Haidar e pola autodeterminación do Sahara. Acudamos a esta convocatoria tan xusta realizada polo Bloque Nacionalista Galego.

Santiago. Quinta feira (xoves), ás 19:30 horas, na praza do Toural.

Lugo. Quinta feira (xoves) 17, as 20:00 horas, na Praza Maior, diante do Concello.

Pontevedra. Sexta feira (venres) 18, ás 20:30 horas, na praza da Peregrina.

Vigo. Sexta feira (venres) , ás 20:00 horas, na Rúa Príncipe, diante do MARCO.

A Coruña. Sexta feira (venres) , ás 19:30 horas, no Obelisco.

Ferrol. Sexta feira (venres) , ás 19:30 horas, na Praza de Armas de Ferrol.

Ourense. Sexta feira (venres) , ás 20:00 horas, diante da Subdelegación do Goberno.

A Estrada. Sexta feira (venres) , ás 20:30 horas, diante do Concello.

Cal che parece o mellor título?

Estou a ultimar un libro sobre a situación do noso idioma e o combate cívico dos últimos anos na súa defensa, no que tanto se desmontan algunhas das mentiras máis repetidas por parte da galegofobia como se propoñen alternativas concretas para superarmos esta situación.

Para entregalo á editora e que saia a fume de carozo do prelo, preciso escoller o título acaído. Igual que a loita de que aí falo é colectiva, tamén vos quero propor á xente que pasades por aquí que participedes na selección do título.

Na barra aí á dereita puxen un pequeno inquérito con varias opcións, que de momento son as seguintes:

• En castellano no hay problema
• Spanish no problem
• Por que o chaman bilingüismo cando queren dicir diglosia?
• Por un acordo nacional sobre lingua
• Nin un paso atrás
• Polo dereito a vivirmos en galego
• A lingua invisíbel

En todos eles tentei salientar algunha idea importante para a reflexión e o debate público. No entanto, se non vos gustar ningún dos anteriores, tamén podedes deixar as vosas propostas en forma de comentario nesta entrada.

Podedes participar até a noite deste domingo. Parafraseando o que diría o Wyoming, o que Galiza vota vai á misa! ;-)

Ai, a vida!

Unha linda canción de Silvio Rodríguez, que aínda que xa a escoitara cando saíu o disco "Érase que se era", realmente non a descubrín de vez até que ma trouxo o mp3 de forma aleatoria esta noite pasada, mentres adormecía. Ai, a vida!

Unha Academia máis nosa

O artigo desta semana en Galicia Hoxe, dentro da miña páxina semanal so o nome "Por navegar ao desvío", fai unhas pequenas caladas na historia da Real Academia Galega para valorar moi positivamente os pasos emprendidos por esta institución nos últimos tempos e facendo votos para que se profunde nesa liña:

Unha Academia máis nosa
Sinais de vitalidade e forza na Real Academia Galega

A Real Academia Galega, cos seus pouco máis de cen anos de historia ininterrompida, é unha das institucións máis antigas de Galiza. A súa continuidade causa abraio nun país no que o esforzo de vertebrar e organizarse tivo que recomezar tantas veces. Mais tamén é certo que, para se manter, tivo que pagar unhas taxas moi elevadas. Mentres o fascismo do 36 saqueou e destruíu a posibilidade de que chegasen até hoxe institucións vivas e dinámicas como por exemplo o Seminario de Estudos Galegos, só permitiu a continuidade dunha Academia “Gallega” esclerotizada. Bo exemplo desta situación é que un dos homes máis viles da nosa historia, Francisco Franco, foi nada menos que membro de honra até hai só uns meses.

Os grupos máis implicados na revitalización da lingua galega a partir dos anos 60 acháronse, así, cunha institución que non respondía ás necesidades sociais, tan grandes no contexto de represión ao que había que enfrontarse. Un dos seus escasos méritos recoñecidos fora a instauración do 17 de maio como Día das Letras, aínda que tamén se lle achacou unha visión fosilizada que conlevou importantes polémicas.

A cultura galega viva, socializada, estivo durante décadas en tensión coa Academia. Fermín Bouza Brey expresáballo así nunha carta a Xosé María Álvarez Blázquez: “Os mozos de eiquí, “Galo” [refírese á agrupación cultural compostelá] etc. están dirixindo mensaxes á Academia protestando de isto e aquelo. Os académicos decimos que non poden ser isas intromisións etc. etc, mais eu ca miña lengua pequena digo que me gostan, que se necesitan, que hai que endereitar a moita xente engruñada, que van co meu esprito, que matino que comigo non poden ir porque eu inda os supero acaso en actividade a prol da nosa terra...”

Anos despois, en xullo de 1975, enviouse cun apoio masivo unha “Carta aberta o Escmo. Sr. Presidente da Real Academia Gallega”. O texto é moi pouco coñecido, polo que o transcribo aquí:

Escmo. Sr. :

Os abaixo firmantes, galegos dos catro puntos cardinais do país, preocupados pola evolución social e cultural do noso país, despóis de analizar detidamente o papel da institución que V.E. preside, vémonos na obriga de manifestarlle a nosa aberta discrepancia coa función que cumpre i os métodos que a rixen. Sentimos que un orgaismo de tal clase non desempeñe a misión que debera desempeñar, cousa mais notoria nos derradeiros anos, nos que a conciencia dos nosos problemas coleitivos ten medrado mentras que a Academia foi insensible a iles e dende logo non participóu pra nada no xurdimento dunha atitude crítica E COMBATIVA. Por eso e polo que lle facemos as seguintes puntualizaciós:

1º. É unha contradición grave que a Academia seña unha institución inda mais rutinaria, e formalista que a Academia Española. E decimos grave porque Galicia é un pais que tén a sua lingoa e cultura sin normalizar, polo que a laboura de a Academia tiña que ser mais aberta, responsable e popular. Teña V.E. en conta que nos falta todo tipo de apoio oficial.

2º. A Academia é elitista (non se sabe ben con que criterios), retrógrada ao marxen da realidade galega, viva e actuante. Limítase a trámites burocráticos (publicación de algún opúsculo, etc.) e celebracións rituais (Dia das Letras Galegas, recepción e discurso de novos académicos, etc. ), cando debera ser a caixa de resonancia das preocupacións e inquedanzas culturais do noso pobo. É pois un orgaismo oficialista e decorativo, xa que non está integrado na problemática da nosa sociedade, co agravante de ser nominalmente galega. As confusiós que produz nunha opinión pública a veces non mui informada, unha Institución de semellantes características, son contraproducentes pra unha identificación do noso pobo consigo mesmo.

3º. Algúns dos seus membros manteñen unha aititude rediculizadora e folklorista cara a nosa lingoa. V. E. mesmo ten ido por festas e participado en actos nos que non empregou o Galego, ou ben o fixo de maneira abertamente diglósica. A Academia como tal non se manifestou endexamais combativa na causa da normalización da lingua galega, que debía ser o seu ouxetivo mínimo. Mentras os seutores da nosa cultura mais comprometidos e luitadores non están representados na corporación o que demostra como se lle viran as costas a realidade e como se mantén unha posición ideolóxica non precisamente neutral. Preguntariamoslle: Por qué se iñora as Agrupaciós Culturáis que traballan tan dificultosamente pola nosa cultura? Con que criterios i en nome de quen se establece o Día das Letras Galegas? Quen define os requisitos que teñen que cumplir os membros da Academia?

En fin Escelencia. A sociedade galega esixe hoxe instituciós que esteñan o servicio do noso pobo, e non seña unha manifestación que empregue agresivamente o seu nome. Hai que actualizarse (podemos comprender certas posiciós hai dez anos, non hoxe) e ser operantes. Pero o camiño da Academia non está sendo este, polo que a sua continuidade soio ten sentido baixo unha nova aititude que, en primeiro lugar, implica a total renovación da perspectiva baixo a que está actuando. Do contrario, o mellor servicio que pode prestar a nosa sociedade, é a sua disolución.

As tensións mantivéronse nos anos seguintes. Na historia escura desta institución estarán os movementos para restarlle protagonismo e responsabilidade pública a Ricardo Carvalho Calero, a pesar do seu posto de catedrático e do peso incuestionábel da súa obra como investigador, ensaísta e literato. O grupo dominante tiña que evitar como fose que triunfasen as ideas que Carvalho representaba: aspiración á plena normalidade, compromiso nacionalista e continuación histórica da consideración do galego e o portugués como dúas formas da mesma lingua.

O papel do presidente nos primeiros lustros da autonomía, Domingo García-Sabell, non foi nada afortunado para a nosa cultura. Ao mesmo tempo que era a cabeza visíbel da Academia Galega, ocupaba o cargo de delegado do Goberno central, desde onde chegou a presentar unha denuncia para que se recortase a Lei de normalización lingüística. Esta esperpéntica situación levou a que, en 1987, a Asociación de Escritoras/es en Lingua Galega, daquela presidida por Uxío Novoneyra, organizase un encerro na sede da RAG, na rúa Tabernas, para reclamar a súa demisión.

Ninguén pode negar que desde as posteriores presidencias de Francisco Fernández del Riego e Xosé Ramón Barreiro houbo melloras tremendas nesta centenaria institución, aínda que se mantiveron tensións polo acordo normativo e a timidez ou deixación de funcións en momentos de ataque contra a nosa lingua.

Mais xa o dixen hai uns meses e quero volver exclamalo, con todas as letras. Hoxe, todas e todos os que amamos a lingua galega temos máis motivos para sentir a Academia máis nosa. Hoxe, coas novas incorporacións, é máis plural e máis viva. Hoxe, tras a histórica intervención de Xosé Ramón Barreiro en defensa do noso idioma diante do mesmo presidente da Xunta, o 6 de setembro deste ano, gañou en prestixio e en representatividade.

Un reto importante que ten para o futuro é continuar aumentando a súa pluralidade interna, tanto de sectores non representados como de mulleres, pois non se corresponden os poucos asentos que ocupan co papel clave que desempeñan na vida cultural galega. Mais o reto crucial é que se manteña e afortale esa liña de defensa do noso idioma, agora que tanta falta fai.

Entrevista na Voz da Barbanza

A Voz de Galicia da edición da Barbanza publica hoxe domingo unha ampla entrevista comigo, de autoría de Ciprián Rivas, que se acompaña dunha fotografía de Emilio Relova:

• "Eu quero ser útil; non aspiro a ningún cargo institucional"

• "Un país que non garante unha vida agradable á súa xente oferta unha realidade moi dura"

• "A lingua galega é un elemento de unión"
  

Queremos a Aminatou nun Sáhara Libre

Mañá, domingo 13, ademais do acto organizado polas compañeiras e os compañeiros da comarca da Mariña en defensa do galego, ás 12 do mediodía na praza do Toural de Santiago realizarase outra mobilización ben importante.

Trátase dunha concentración convocada polo Bloque Nacionalista Galego para reclamar que se permita o retorno de Aminatou Haidar á súa patria.

Se andardes por Compostela, vémonos alí.

Caravana pola lingua

Este domingo, as compañeiras e os compañeiros da Mariña organizan unha orixinal forma de mobilización en defensa do ensino en galego: unha caravana. Sairá ás 11.30 h do aparcadoiro municipal de Ribadeo e á mesma hora da estación de autobuses de Viveiro, para finalizar na praza da Mariña de Burela.

Desde a organización indican que as persoas de Foz, O Valadouro, Riotorto, A Pontenova, Barreiros, Lourenzá, Trabada e Mondoñedo deben desprazarse a Ribadeo. A xente de Burela, Cervo, Xove, O Vicedo, Muras, Ourol e Viveiro sairán desde a estación de Viveiro.

Dereitos lingüísticos nas caixas de aforro

Hai moi poucos anos, unha parella recorrera aos medios de comunicación para denunciar a situación na que se encontraban. Diferentes bancos e caixas negábanse a tramitarlle o seu crédito en galego. Desde aquela até hoxe, houbo algúns adiantos. Coma sempre, foron froito da presión social e do debate constante.

Hoxe, desde A Mesa dirixímonos aos tres grupos representados no Parlamento galego para lles solicitarmos que na nova Lei de caixas se garantan os dereitos lingüísticos. Para que noticias como a de arriba non se repitan.

Cartas que precisan resposta

Xabier P. Docampo, un dos nosos escritores máis queridos e lidos, envía cada certo tempo cartas abertas sobre o noso idioma, nas cales ademais de analizar a súa situación, dá argumentos sólidos para defendelo no debate público.

A última ten como destinatario o ministro José Blanco, a quen lle lembra que "non é o mesmo non saber galego que renunciar voluntariamente a falalo e escribilo". De entre as outras varias que publicou, hai para min unha que é especialmente afortunada: a que dirixe a Pedro Arias, deputado do PP nesta lexislatura.

E xa que de lingua falo, máis unha vez, neste blog, non podo deixar de comentar a alegría de que a rede social tuenti xa dispoña de versión na nosa lingua. Un pasiño máis que nos demostra que, sen reivindicacións, non hai conquistas.

A lingua maioritaria

Velaquí o artigo da miña páxina semanal en Galicia Hoxe:

A lingua maioritaria
Sobre estudos sociolingüísticos e narcóticos

Cando A Mesa pola Normalización Lingüística presentou o pasado marzo o segundo volume do Mapa Sociolingüístico, que elaborara a Real Academia Galega e financiara a Xunta, un grupo de sociolingüistas foron á carga contra esta asociación. Tildaban os datos de catastrofistas e enganosos porque sinalaban (igual que o resto de estudos anteriores) unha caída acusadísima, en picado, do idioma propio do país.

Entre os que ergueran a súa voz contra A Mesa estaban daquela Henrique Monteagudo, Mauro Fernández e Anxo Lorenzo. Este último aínda non fora nomeado secretario de Política Lingüística e, polo tanto, aínda non asinara ningún informe para que o galego deixase de ser requisito no acceso á función pública nin presentara as primeiras medidas para facer retroceder a presenza deste idioma no sistema educativo non universitario.

Nese mesmo mes de marzo, eu lembráballes a eses críticos que os datos non eran da Mesa, senón que os presentara esta entidade xa que non o fixeran nin quen elaborara a pesquisa nin quen a financiara, e non cun orzamento pequeno. Ademais, as obxeccións facíanas a partir do que saía nos medios de comunicación, sen leren o segundo volume do Mapa Sociolingüístico que criticaban, pois do contrario verían que moito do que lle achacaban non era certo (dicían que se comparaban grupos de idade diferentes, por exemplo, cando iso non é verdade).

Hai unha liña na sociolingüística galega, con intereses políticos ben delimitados, na cal se expresa á menor oportunidade que a situación do idioma galego non é para tanto e que estamos nun momento coma outro calquera. Mesmo hai quen ve unha recuperación de falantes nas xeracións novas, aínda que para iso haxa que confrontar (agora si) grupos de idade diferentes en estudos de metodoloxía diferente e sen ter en conta as limitacións dos inquéritos de lingua declarada.

Daquela, eu sinalaba xa no meu blog que o positivismo precario pode dar lugar a conclusións erradas:

Coido que era un debuxo do Carrabouxo de hai uns anos que amosaba un home traxeado, formulándolle unha pregunta a outro. “¿Usted habla gallego?” A resposta viña sendo: “¿Yo? ¡Siempre!”

Din que somos catastrofistas por amosar as tendencias de caída do galego, mais a situación é claramente peor do que din os datos do Mapa Sociolingüístico. De verdade un 16% da poboación de Galiza entre 16 e 54 anos usa “só o galego” e un 22,9% “máis galego”? Xa quereriamos que iso fose así e non na súa inmensa maioría con hábitos diglósicos! E que galego se usa? Un con balizas fortes ou outro cada vez máis diluído no castelán, na súa fraseoloxía, na súa sintaxe, no seu léxico...?

Nunha situación cunha consciencia lingüística feble, cun idioma desvalorizado en proceso de substitución e hibridación, paréceme incríbel que se consideren como datos inamovíbeis e totalmente fiábeis os que se extraen dos estudos cuantitativos de lingua declarada. Cando se teñen realizado pesquisas cualitativas en Galiza (...), a través de entrevistas en profundidade ou dinámicas de grupo, evidenciouse que a situación é ben peor.

As respostas directas en estudos cuantitativos teñen a fiabilidade que teñen, tanto no estudo de 1992 como no de 2004, fágase un cruzamento histórico ou non. É ou non é certo que, por exemplo, unha persoa que mudou de lingua se pode negar a recoñecer perante a persoa que lle fai o inquérito que deixou atrás ese idioma estigmatizado e formarse unha nova historia de vida? É ou non verdade que unha persoa pode responder cousas diferentes a respecto da(s) súa(s) lingua(s) inicial ou iniciais en diferentes momentos vitais? Por que este problema metodolóxico non é tido en conta? (Sei que é diferente, mais lémbrame a algo que con certeza Fermín Bouza sabe e pode explicar moitísimo mellor ca min: en boa parte dos inquéritos para estas autonómicas o “recordo de voto” era favorábel ao PSOE, cando resulta que a formación máis votada catro anos atrás fora con diferenza o PP. E non é que os cuestionarios estivesen mal!)

Esta semana, o Consello da Cultura Galega iniciou un Seminario sobre lingua, no cal curiosamente non estaban convidados a participar representantes nin da Mesa nin de Queremos Galego, nin sociolingüistas que se teñen posicionado frontalmente, e con datos, contra esta lectura edulcorada da situación do idioma. Cunha das intervencións, a de Mauro Fernández, o Consello enviou un comunicado aos medios indicando desde o titular que ficaba demostrado que o galego “segue a ser a lingua maioritaria” de Galiza.

Mais, tristemente, o que nos din todas as investigacións é que o galego é a lingua que sofre unha caída máis acusada de todas as que teñen algún rango de oficialidade no Estado, que en dez anos se duplicou o número de persoas que nunca o utilizan e que na xente nova das principais cidades é xa algo residual. Doe, mais é así: hoxe o galego non é lingua maioritaria do país, sendo algo constatábel de forma abrumadora nos grupos e espazos sociais que marcan o futuro. Tamén causa mágoa ver que, nalgúns sectores, constatar que isto é unha falacia leva a recibir críticas nas que parece que o acusan a un de ser o responsábel da realidade (Henrique Monteagudo, desde o seu posto de secretario do Consello e coordinador do evento, chegou a dicir que, pola miña visión discrepante, o “condeno coa pauliña”, cun vitimismo arrogante e incomprensíbel desde o seu lugar de poder.)

Que a situación sexa esta, claro é, non significa que a lingua galega estea condenada a morrer irremediabelmente, senón que son necesarias medidas para revitalizala e para que se poida exercer o dereito a utilizala e recibir información a través dela. Se non atendemos aos síntomas e pensamos que estamos estupendamente, si que nos abocamos a unha residualización e ritualización letal.

N’A vida de Brian, dos Monty Python, hai unha coñecida escena na que un grupo de resistentes se preguntan, con enfado, mentres planean o secuestro da muller de Pilatos: “Os romanos quitáronnolo todo. E que nos deron?!” Un dos reunidos intervén timidamente: “O acueduto”. “Si, iso é certo...”, asume o coordinador da xuntanza. “E os sumidoiros”, apunta outra voz. A cidade disque antes cheiraba moi mal. “E as estradas!”, advirte alguén. “A irrigación”, “a sanidade”, “o ensino”, “o viño”, “os baños públicos”, “a orde pública”... Os reunidos xa non poden parar de enumerar dunha e doutra banda todo o que trouxo a romanización. Por iso, o xefe dos resistentes sintetiza: “Ben, mais á parte dos sumidoiros, os acuedutos, a irrigación, a sanidade, o ensino, o viño, os baños públicos, as estradas, a orde pública... Que máis fixeron os romanos por nós?!”

Tomándoo con humor, esta consideración de que o galego é a lingua maioritaria lémbrame a esa hilarante escena. Porque o noso idioma é hoxe maioritario en Galiza se non contamos o ensino (en calquera das súas etapas: de infantil á universidade, e en calquer das súas titularidades, público, concertado ou privado), a publicidade, a etiquetaxe e a rotulaxe comercial, os prospectos dos medicamentos, a sanidade pública e privada, a atención ao público en todas as administracións, a documentación, a publicidade e as sinalizacións da Administración Xeral do Estado, as notarías, os xulgados, as radios, as televisións, os xornais impresos e os electrónicos, as revistas, os servizos de hostalaría, o transporte público, as aseguradoras, os bancos, as caixas de aforros, os supermercados, os talleres, a oferta editorial, as tendas de roupa, as conserveiras, as ETTs, a garda civil, o exército, as autoescolas, a policía nacional, os xoguetes, as estreas de cinema ou DVDs, os videoxogos, os servizos telefónicos de apoio ao cliente, os grupos máis novos en idade... Nese caso, o galego é a lingua maioritaria do país e, como dirían os versos de Celso Emilio Ferreiro, talvez sexa momento de falar seriamente de batallas de flores do día do patrón. Porque aquí non pasa nada, estamos moi ben e pode seguir a festa.

Eu non votei esta Constitución

Máis que nada, non votei que si nin que non porque nin chegaba aos catro meses de idade, pois nacín a finais de agosto de 1978. Igual ca min, tampouco puideron posicionarse ao seu respecto todas as persoas que naceron despois do 6 de decembro de 1960, que aínda non tiñan 18 anos para se acreditaren para o referendo e que rozan na actualidade as cinco décadas da súa vida.

Que os menores de 50 anos no Estado español herdemos unha Constitución na cal non puidemos participar, e que se nos presenta sempre como intocábel e indiscutíbel, como se fose unha revelación divina, non é un bo síntoma democrático. Tampouco o é que se incumpra todo o que ese pacto puido ter de positivo: recoñecemento tímido da pluralidade lingüística e nacional, dereito ao traballo e á vivenda etc. Mentres, imponse unha lectura restritiva para os adiantos sociais, mesmo para tentar deslexitimar outras expresións democráticas moito máis recentes, como o Estatut de Catalunya, aprobado polo Parlament catalán, o Congreso dos Deputados e, o máis importante, respaldado en referendo polo pobo de Cataluña.

Na mesma pedra

Por que tropezamos, non dúas, senón tantas e tantísimas veces na mesma pedra? Seguro que todas e todos nos temos feito a mesma pregunta cando menos tantas veces como encontróns tivemos.

No blog da Escola de Psicanálise Lacaniana do Estado español escribiu ao respecto a psicanalista madrileña Rosa María López, cuxo texto paso a reproducir traducido á nosa lingua, porque me parece moi suxestivo. Tamén podedes consultalo, nesta ligazón, na súa versión orixinal en castelán.

Estamos condenados a repetir?, por Rosa María López

A repetición que se impón como unha condena é aquela que, desde a consciencia, quereriamos evitar pois actúa na contra dos nosos intereses. Por que algúns seres humanos se ven abocados a unha vida de sucesivos desencontros? Que forzas escuras son as que desexan o noso mal? Hai un xenio maligno que se divirte cos nosos tropezos? Como pode darse unha lóxica tan inexorábel que nos conduza sempre ao mesmo erro?

Se o fenómeno da repetición no comportamento do ser humano é unha constatación histórica, a súa causa foi sempre un enigma. A figura do destino é unha tentativa de resposta que os gregos levaron ao máximo da súa expresión. É Edipo Rei quen, sen o saber, realiza todos os actos que o conducirán ao cumprimento dun destino que fora escrito polos deuses antes do seu nacemento. Vémonos entón condenados a un determinismo absoluto que rexe a nosa vida sen nos conceder ningunha marxe de elección ou todo obedece a un puro azar?

Que pensa a psicanálise do destino e do azar? Debemos dicir que Freud era implacábel coa figura do destino, sostendo a idea de que o suxeito non é vítima pasiva dunha vontade externa, senón que está implicado nos acontecementos da súa vida. Para defender esta tese utiliza numerosos exemplos da clínica tanto de homes como de mulleres nos cales se demostra como todas as relacións que estabelecen co próximo terminan da mesma maneira.

Ante semellante perseveranza do mesmo, Freud non acepta a coartada do destino, nin tampouco a do azar, pois achamos nestas ocasións actitudes activas do suxeito, trazos de carácter permanentes que se traducen na repetición das mesmas experiencias psíquicas.

Se seguirmos a lóxica do inconsciente, teremos de admitir que os seres humanos fabricamos o noso destino porque falamos, ou para sermos máis precisos, porque somos falados. Cremos que dicimos o que queremos, mais é o que quixeron os outros, especialmente os nosos pais con algúns ditos que nos alcanzaron de xeito contundente. Somos falados por estrutura e, por mor disto, tecemos, cos azares da vida, unha trama argumental. É a esta trama á que chamamos destino.

Compulsión de repetición ou neurose de destino, a cuestión é que o estilo dunha vida está feito cunha frase da que non somos autores e que se repite, diversamente modulada, ao longo da nosa existencia.

Notemos que cando falamos de repetición o acto está sempre en xogo. O acto aparece alí onde non se chega co pensamento.

Freud advertiu de que por máis que se elaborase, interpretase ou construíse, o síntoma non desaparecía completamente senón que máis ben volvía como un cometa, aínda que cun ciclo máis curto. Se a histeria lle abriu a porta do inconsciente, o síntoma obsesivo entregoulle unha chave que non vira tan claramente, pois comprobou que o fundamento mesmo do síntoma era a repetición compulsiva.

Por que nos vemos forzados á repetición? Esta é a pregunta que provocou na traxectoria de Freud unha mudanza de rumbo fundamental, sendo a causante das súas teorías máis audaces e controvertidas. Seguindo o rastro das distintas figuras da repetición, Freud franqueou a fronteira que traza o principio do pracer, para descubrir que a pulsión que anima a vida humana non é outra que a pulsión de morte.

Seguro que todos os presentes coñecen persoas cuxas vidas están trazadas de tal xeito que sempre conducen ao mesmo desenlace: O Filántropo, dinos Freud, ao que todos os seus protexidos, por diferentes que foren, abandonan irremisibelmente con rabia en troca da gratitude que era de agardar. Os homes para os que toda amizade termina en traizón. Os amantes cuxas relacións co outro sexo pasan polas mesmas fases e finalizan do mesmo xeito. Nós podemos pór outros moitos exemplos: Os que sempre son enganados polos demais. Os que enganan unha e outra vez. Os delincuentes que foxen da xustiza e cando poderían liberarse tornan a delinquir unha última vez, sendo novamente apresados. As mulleres maltratadas pola súa parella que, despois de pasaren polo inferno da separación, volven co maltratador. Por suposto, as adicións levan o selo da repetición máis compulsiva.

Se seguirmos o camiño aberto por Freud, se formos fieis ao máis radical da súa descuberta, non podemos concibir o inconsciente sen a idea dunha repetición que vai para alén do principio do pracer.

Lacan no Seminario XI sérvese da teoría que Aristóteles desenvolve no seu estudo sobre a función da causa, apropiándose de dous dos seus termos: o Automaton e a Tyche.

O Automaton é usado por Lacan para dar conta da insistencia dos significantes rexida polo principio do pracer, mentres que a Tyche nomea o encontro co real que corresponde ao terreo do para alén do principio do pracer. Toda a pesquisa de Freud amosa como a súa gran preocupación está centrada naquilo que foxe ao principio do pracer.

Pois ben, a repetición non é unicamente o Automaton como retorno dos significantes, senón que ten a ver ademais coa Tyche que definimos como encontro co real, o que é equivalente a un mal encontro. Agora podemos acrecentar que se trata sempre dun encontro frustrado.

Estamos ou non condenados a repetir? É posíbel que o suxeito se libre completamente da compulsión a repetir? Tanto Freud como Lacan responderían claramente que non, porque hai un traumatismo estrutural que nos funda como suxeitos falados e que non é susceptíbel de eliminar. Este nivel do trauma non obedece a ningunha continxencia particular senón que é intrínseco á condición humana e, polo tanto, incurábel.

A repetición, pois, é consubstancial á existencia do inconsciente e da pulsión, que sempre se repiten.

Agora ben, hai un aspecto da repetición que a análise ten que reducir, sen dúbida, pois como defensa ten unha contrapartida demasiado cara. A repetición é unha carga pesada que o suxeito “hala” para sempre e que o lastra condenándoo ao fracaso e á acción tanática da pulsión. O que fixo a súa análise pode librarse desa carga que arrastra repetidamente. A psicanálise aposta pola marxe de elección que cada un ten ao seu dispor e coa que pode fabricar respostas diferentes e insospeitadas para o mesmo. Respostas coas que agora pode reaccionar doutro xeito fronte aos acontecementos traumáticos que a vida nos depara inevitabelmente, facendo va a repetición. Trataríase de se resistir a converter as continxencias desgrazadas da vida nunha miseria necesaria, saber perder sen ficar identificado ao perdido como ocorre na melancolía, apostar polo desexo aínda que este sexa inalcanzábel e non se deixar caer no gozo do mártir, actuar sen garantías mais aceptando a responsabilidade.

Como se consegue este resultado? Non hai unha fórmula preestabelecida, mais sabemos que para o conseguir é necesario desprenderse daquilo que nos fai sufrir, mais ao que, de forma rechamante, nos aferramos: as marcas do Outro, e a ganancia de gozo adquirida no pasado.

Usando unha metáfora podemos dicir que vimos ao mundo cunhas cartas determinadas coas que teremos que organizar a nosa xogada. A algúns tócanlle unhas cartas moi boas e a outros moi más, isto é un feito. Non é o mesmo ser muller en Europa que en Afganistán. Mais vimos moitas veces gañar con cartas más e á inversa. Cal sería o valor ou o interese dunha psicanálise se ao final non conducise a unha repartición distinta das cartas aínda que o seu número e a súa figura estean fixadas de antemán? A experiencia da psicanálise non promete ningunha orde de curación ideal, mais si pode afirmar que serve para producir algo inédito, inventado ou novo, nun movemento que vai da repetición ao acontecemento.

[Nota da tradución: A principal dúbida que tiven é na frase “La repetición es una carga pesada que el sujeto ‘hala’ de por vida”. Penso que se refire metaforicamente (e de aí as aspas) ao verbo ‘halar’, tamén así grafado en estándar galego (aínda que non en portugués, onde sería ‘alar’). Este verbo significa, entre outras cousas, ‘tirar do remo cando se voga’, co cal as ideas de repetición e empuxe fica claras e perfectas para o contexto.]

Insensibilidade ante a situación dun neno

O delegado da Xunta en Ourense, Rogelio Martínez, careceu de tacto, de sensibilidade e de responsabilidade social e institucional ao ofrecer determinados datos aos medios de comunicación sobre a situación de Moisés, o neno agora ingresado no centro de menores A Carballeira, en Ourense. E todas e todos poderemos convir que dar esa información na inauguración do II Foro do Mercado Ruso é o colmo dos despropósitos.

Polo que leo nos medios, referiuse ao cativo con bastante pouca sensibilidade (con perlas como "no sólo es que fuera el niño gordo de Ourense") e desvelou información íntima sobre o caso que dá lugar a un xuízo mediático paralelo, empeorando en moito a súa situación.

Pode a Xunta a partir de agora ofrecer ese tipo de datos publicamente ao seu antollo? Ou só será o seu modo de proceder con casos de familias ciganas e pobres? Reparemos, ademais, en que conducir así un caso como este converte a cuestión en obxecto directamente de responsabilidade política, xa que o que fala é un alto cargo do Goberno galego.

Tendo en conta o lugar onde se produciron as declaracións (repito: na inauguración do II Foro do Mercado Ruso!), parecería que non foron palabras moi reflexionadas. Mais iso non o desculpa nin o xustifica en absoluto, senón ao contrario. Sería outra a actuación que se debería agardar dun cargo público como o que el exerce, xa que coas súas palabras causa un dano importante á familia e ao neno.

Mesa redonda hoxe en Ourense

A compañeira Susana García, responsábel da Mesa en Ourense, e mais eu participaremos hoxe ás 16 h nunha das sesións das xornadas que organizan os Comités, so o nome O galego no século XXI. A cita é na aula magna da Facultade de Ciencias.

Para que serve narcotizarse?

O Consello da Cultura Galega envía un comunicado de imprensa no que salienta que "o galego segue a ser a lingua maioritaria" en Galiza. Atribúelle a afirmación, á que lle dan prioridade sobre outras do día, a un "experto", mais un experto seleccionado para unhas xornadas nas cales non hai ninguén que dea unha visión diferente, o cal non deixa de ser tamén rechamante nunha institución como esta.

Que conste que iso me sorprende menos que cando se di que o galego se está a recuperar entre as xeracións máis novas, vendo, contra todo raciocinio, abrollos verdes en cada centésima, aínda que para iso haxa que comparar grupos de idade diferentes entre estudos con metodoloxías diferentes. Se iso for verdade e se basease nalgún estudo, sería un motivo de festexo. Mais o problema é que esa lectura que realizan algúns é, como mínimo, un autoengano. Non se alicerza nos datos das pesquisas máis recentes que dispomos. Nin tan sequera nas de lingua declarada, xa non digamos nas cualitativas.

Hai quen pensa que temos que dicir que todo vai moi ben, que estamos nun momento coma outro calquera e que siga a festa. Outros, no mellor dos casos, talvez se convenzan de que se se maquilla a realidade, esta xa muda. Mais, tristemente, o que nos din todas as investigacións é que o galego é a lingua que sofre unha caída máis acusada de todas as que teñen algún rango de oficialidade no Estado, que en dez anos se duplicou o número de persoas que nunca utilizan o galego e que na xente nova das principais cidades é xa algo residual. Doe, mais é así: hoxe o galego non é xa lingua maioritaria do país, sendo algo constatábel de forma abrumadora nos grupos e espazos sociais que marcan o futuro.

Non deixemos que nos vendan narcóticos. Temos que saber que a realidade é dura para a podermos transformar. Así, poderemos facelo.

Trinta anos sen Blanco Amor

Nun día coma hoxe de hai 30 anos falecía, só, nun taxi en Vigo, Eduardo Blanco Amor. A efeméride faime pensar en moitos aspectos da súa obra e da súa vida, mais tamén do tempo pasado na miña.

Hai xa unha década que escribía un artiguiño sobre el e a homosexualidade, que publicara no semanario A Nosa Terra e amabelmente decidiu reproducir tamén Vieiros (aínda que sen a parte final, que anunciaba os actos de Galiza Nova que eles colocaran como noticia; de aí esa estraña conclusión).

Lendo o que redactei con 21 anos, penso que só poría algúns matices no relacionado coa "Oda a Walt Whitman". Ademais, marabíllome de ver como hai algunhas cousas que daquela parecían utopías e hoxe son realidades a coidarmos.

[A fotografía é un autorretrato do autor en Bos Aires en 1940, que se pode ver dentro do libro Eduardo Blanco Amor: A ollada do desexo. Obra fotográfica 1933-1973.]

Non temos poetas novos?

No artigo desta semana en Galicia Hoxe reflexiono en voz alta sobre as dificultades de edición con que se encontran as novas fornadas de autoras e autores de poesía en lingua galega. Concordades coa visión ou hai algún aspecto importante que se me escapa e que contraría os datos aquí expostos? Cales pensades que son as vías de futuro?

Non temos poetas novos?
Dificultades de edición, desamparo institucional e novas saídas

Varias noticias aparecidas nos últimos días sobre as nosas novas e os nosos novos escritores de poesía fixéronme reflexionar un algo sobre a situación actual. Permitídeme que vos traslade estes pensamentos en voz alta.

Esta semana, Radio Nacional de España concedeulle a Yolanda Castaño o seu premio Ojo Crítico, por Profundidade de campo, un libro que contén algúns dos versos máis lindos e impactantes que lin na miña vida. Nunha entrevista pola concesión do galardón, a autora estendía o recoñecemento a todas e todos os poetas que se expresan na lingua de Galiza: “Ademais creo que nunca se deu antes [ese premio] a unha obra en galego, así que tamén o tomo como un tanto que apuntarnos os que escribimos en galego. Espero que sexa o primeiro dunha longa lista. E que vaian pondo os ollos en todo o que se está facendo por aquí.”

Sobre “o que se está facendo por aquí” desenvolvérase esa fin de semana pasada un encontro da Asociación de Escritoras/es en Lingua Galega, que so o título “Eu ou Nós?” promocionou e fomentou o debate entre os membros das novas fornadas creativas. Non puiden asistir, mais coñezo parte dos debates grazas aos comentarios dalgúns escritores que alí estiveron e tamén a que se dispoñibilizaron os vídeos cos temas de discusión, consultábeis en letrasnovas.blogaliza.org.

Unha importante noticia vinculada é que a Xunta de Galiza decidiu retirar as axudas con que contaba este evento, dentro da liña que desde abril segue o Goberno galego de desnutrir a cultura do país. Por fortuna, o bo facer da AELG logrou sobreporse a esta discriminación.

Situacións como esta desmontan, máis unha vez, a lenda urbana de que a cultura galega está hipersubvencionada. Ao contrario. Quen bote contas, tirará dúas conclusións incontestábeis. En primeiro lugar, que a cultura vehiculizada en lingua galega é a máis desprotexida polos poderes públicos, dentro das que se expresan nun idioma con algún rango de oficialidade no Estado español. A segunda constatación é que os impostos dos galegos e das galegas son máis utilizados para promocionar a cultura en español (que conta a maiores con moitos outros soportes) que a cultura en galego, cunha abrumadora diferenza. O problema que ven algúns é que a cultura galega tamén reciba axudas públicas, aínda que sexan moito menores.

Un outro aspecto para a reflexión veume por unha entrevista no semanario A Nosa Terra a Román Raña Lama, recoñecido co Premio Cidade de Ourense de poesía por O incendio das palabras. O entrevistador, Horacio Vixande, pídelle opinión ao autor de 49 anos sobre o seguinte aserto: “Hoxe en día aparecen menos novas voces poéticas en Galiza que nas décadas do 1980 e 1990.” Román Raña avalía que as letras se moven por ciclos, que “a lírica vive no acougo tras vinte anos de vangarda e diverxencias pero a narrativa ferve”, mais sinala a “moitísima calidade” dos que chegan.

A afirmación do xornalista púxome a cabeza a carburar. Na realidade, hai menos poetas? É unha consideración en termos absolutos ou en termos relativos? Como se chega a esa conclusión?

O caso é que, mentres escribo este artigo, enumero mentalmente un bo feixe de mozas e mozos que versifican na lingua do país. De moitas e moitos gosto, mesmo gosto moito, e teñen o recoñecemento dos seus pares que sofren tamén a ferida das letras. Porén, as súas obras están inéditas en libro e fican, así, invisibilizados, aínda que sexan unha parte fundamental, cualitativa e cuantitativamente, do que “se está facendo por aquí” do que falaba Yolanda Castaño.

Outras e outros conseguiron superar os obstáculos e pasar pola editora, mais acumulan, na súa gabeta ou no seu disco duro, algúns poemarios finalizados e algún outro a piques de finalizar. Non hai présa en redondealos. Total, hoxe calquera poeta novo pode tardar máis en publicar os seus versos que o que demorou Rosalía de Castro en ver saír do prelo as súas Follas novas, que acabaron dándolle o riso por ese impropio título, cal se a unha moura ben moura branca lle ouvise chamar.

Ou pásome de pesimista? É que, tras ollar as mesas de novidades das librarías, e recontar o que fica no limbo dos recitais ou no intercambio de mecanoscritos, atrévome a arriscar unha hipótese. Penso que nunca houbo tantas dificultades para editar un libro de versos en lingua galega como hoxe. Quitando, é obvio, os momentos de proscrición e persecución máis crúa. Mais só eses momentos, debo acrecentar.

Alguén pode replicar, baseándose nos estudos anuais sobre o mercado editorial, que tal conclusión é errada, que hai unha porcentaxe de obras do xénero poético que negan que o vaso estea medio baleiro. Na xenial Scoop, a personaxe que interpreta Woody Allen exclama: “Non vexo o vaso medio baleiro. Véxoo medio cheo. Só que de veneno.” Non falo por boca de Allen para desconsiderar a cualidade do publicado, senón polo perverso que é para a literatura galega e para o sistema literario galego que esta porcentaxe veñan sendo, na súa inmensa maioría, reedicións de obras máis ou menos clásicas. Isto é, as lecturas recomendadas de poesía nos centros de ensino, ás que habería que agregar a publicación de inéditos por algunha efeméride, en especial o Día das Letras.

Sobre esta cuestión, ten un artigo incisivo e lúcido a poeta Marta Dacosta, no xornal electrónico GzNación o 16 de maio de 2007. “Dez anos despois de morto xa pode un ser obxecto de estudo, a conciencia, investigado”, sinala referíndose a como se continúa a concibir a figura homenaxeada no Día das Letras. Mais, ao mesmo tempo, a realidade diaria dos escritores vivos en idioma galego, especialmente de poesía, é máis crúa, mesmo para alguén coma ela que acumula na súa vitrina algúns dos máis prestixiosos galardóns: “Pasan os días e non recibes resposta da editorial, os días son meses e os meses anos. Chega un momento en que xa non sabes se queres publicar ou non. No mellor dos casos cando les o teu libro impreso, anos despois, nin o recoñeces, e oxalá non renegues del, inmersa xa noutra etapa creativa. E entón comezas a te facer as preguntas fundamentais do escritor: Para quen escribo? Por que Todo o que se escribe ten por destino ser publicado? Coñécese o que se edita ou publica en Galiza? Quen o coñece? Porque ás veces dá a sensación de que nos coñecemos dentro dese amplo círculo de 300 escritores e escritoras, que escribimos para nós mesmos.”

Case só se publica o que se premia, mais nin isto é sempre así. E a nova política cultural da Xunta non fará máis que empeorar a situación. Xa sabemos a súa consideración de que a cultura galega “está muy bien, pero limita” e as súas apostas por reducir ou retirar o apoio ás expresións en galego, promovendo o hibridismo cultural e a rede clientelar.

Na mesma entrevista a que me refería ao comezo deste artigo, Yolanda Castaño indica que “é o momento de renovar o canal de expresión da poesía”. Claro que a todo o mundo lle agrada publicar un volume propio (como sinalaba Oriana Méndez hai xusto unha semana neste mesmo diario, “cando publicas un libro pasas a que te tomen máis en serio que cando non tes publicado nada en formato libro, aínda que teñas moitas publicacións espalladas”). Nese carreiro, hai iniciativas interesantísimas como Estaleiro Editora e, ademais, as novas opcións de autoedición poden supor unha mudanza, igual que todo o que supoñen as novas tecnoloxías, como os blogs poéticos. Mais cales serán os futuros canais e como se recibirán? Permitirannos coñecer, tamén dentro da propia Galiza, as dimensións do que se “está facendo por aquí”?

Cuarto de outono

Antonte lin Cuarto de outono, de María do Cebreiro, unha das nosas poetas novas con máis obras publicadas; algo especialmente difícil no momento actual. Xusto sobre o tema da edición de poesía en lingua galega vai o artigo que estou a escribir para a miña cita que teño cada segunda feira en Galicia Hoxe.

Déixovos con dous dos textos deste libro que máis me gustaron e co convite de que leades toda a obra:


A PROMESA

Lembras aquela vez
que non fomos a Dresde?

Lembras como era Dresde
antes de ir?




NON SER VISTA. VOLVER

E todos os recantos que non vin.
E todas as persoas que non lembro.

As cidades son grandes.
Permítenme chorar.





.

Os estirados

Esta foi a viñeta de onte de Luis Davila, cuxo blog vos recomendo que sigades ;-)

Unha entrevista en Público e máis sobre a resolución do EBLUL

A resolución aprobada onte polo Comité de Estado da Axencia Europea para as Linguas Minorizadas parece que vai dar para falar e para pensar. É curioso que a Xunta de Núñez Feijóo tente reducir o relevo deste texto sinalando que eu son o actual presidente dese Comité de Estado (que aprobou unanimemente o documento). En troca de festexaren que Galiza estea representada con voz e voto nesta Axencia Europea, e cun papel tan destacado, laméntano. Por que preferirían que Galiza non contase?

É de sinalar tamén que, aínda que a actual presidenta desta Axencia sexa de Irlanda e o organismo teña a súa sede nestes momentos en Dublín, non se trata dunha "ONG irlandesa", como figurou onte e hoxe nalgúns medios de comunicación. Trátase dunha federación europea de entidades, que ten rango consultivo no Parlamento europeo, no Consello de Europa e na ONU e que aborda a diversidade lingüística continental.

Hai unha recepción informativa en particular que choca polo seu nivel de delirio. Refírome a Libertad Digital, ese medio tan coñecido pola súa credibilidade (modo retranca on). A nova é tan falaz e terxiversadora que o máis difícil é achar nela algunha verdade. Erran mesmo á hora de nomear os membros do Comité de Estado, que xa é dicir.

No entanto, a resolución do EBLUL é salientada e ben ponderada hoxe na maioría dos medios de comunicación de Galiza. A nivel de Estado, cómpre destacar o relevo que lle está a dar o diario Público. Onte estivo case toda a tarde situada como a primeira noticia do día e hoxe continúa nun moi bo lugar. A este respecto, na edición dixital deste medio sae unha entrevista que me fixeron onte e que leva todo o día como a cuarta información máis vista.

Tendo en conta o que é o noso punto de partida, penso que estamos a facer ben a divulgación fóra das nosas fronteiras do que está a acometer este goberno da Xunta. Cómpre seguirmos nesa liña.

A Axencia Europea para as Linguas Minorizadas reprende a política lingüística da Xunta

A resolución aprobada onte polo Comité de Estado da Axencia Europea para as Linguas Minorizadas (EBLUL) é de grande relevo simbólico tanto porque supón unha chamada de atención ás vulneracións de dereitos lingüísticos por parte da Xunta como pola advertencia de elevar esta situación a diferentes foros internacionais.

Teñamos presente que esta Axencia ten rango de entidade consultiva do Parlamento europeo, do Consello de Europa e da ONU, o cal lle dá un novo pulo ás reivindicacións que levaron ás rúas de Santiago de Compostela a marea humana do pasado 18 de outubro.

A Mesa está satisfeita de ter contribuído a este paso, pois foi a asociación, nunha reunión á que asistín onte en Barcelona, a que realizou esta proposta, que respaldaron todas as entidades pertencentes ao Comité de Estado.

Os xeniais Miranda volven á carga

A canción non é das que máis me chaman do grupo, porén o vídeo (que presentaron antonte) é formidábel, na súa mellor liña:

Máis estatísticas e máis dúbidas sobre para que o blog

Unha investigadora e escritora de ensaio manifestoume unha vez, hai moitos meses, que lle parecía que os blogs eran algo moi egocéntrico e que, ademais, non lle gustaba seguilos, salvo que se centrasen nunha única temática. A reflexión non a comparto en absoluto, mais si que me parece interesante e que dá para pensar.

A respecto do egocentrismo, sería entrar nun vello debate sobre a autoría. Podemos acusar de tal cousa ao Mestre Mateo porque decidiu deixar a súa sinatura física no Pórtico da Gloria e non ficar no anonimato doutros arquitectos de séculos anteriores? E aos escritores e escritoras que deciden asinar as súas obras tamén lle aplicamos a mesma adxectivación? Non sei, non sei. A cousa parece que non ten moito sustento.

Ademais, como ben sabe calquera persoa que navegue decote polo mundo dos blogs, isto non sempre se resolve igual e hai moitas páxinas das que se descoñece quen está detrás. Eu dubidei varios meses antes de recoñecer que esta é a miña bitácula, aínda que ao final optei por iso con todas as consecuencias, mesmo mudando o seu dominio dos primeiros meses a este que agora ten.

O dos contidos paréceme un tema máis profundo. Cando ás veces matino sobre o sentido desta páxina si que dubido sobre se debería falar só da figura pública, dese que escribe artigos, dá conferencias de imprensa, sae nas fotos para ben ou para mal e todas esas cousas. Mais tamén aí opto por non facelo así. O Carlos Callón presidente da Mesa ou da Fundación Via Galego sae xa nas páxinas desas entidades. O de aquí, é unha personaxe menos plana, polo que tamén dá saída neste espazo a outras indaquedanzas ou necesidades de expresión, ademais de abrir outras portas para o diálogo imprescindíbel.

Iso significa, claro, que moitas das cousas que aquí poño non despertan o mesmo interese, xa que se dirixen a públicos ben diferentes. Quero agradecer así e todo o seguimento que está a ter este pequeno espazo. Segundo a páxina web Alexa, nestes momentos esta páxina é a 766.851 máis seguida do mundo e a 18.001 con máis visitas do Estado español, o cal me parece unha cifra fabulosa.

Perdoádeme a reflexión en voz alta e moitas grazas por estardes aí.