A Quinta-feira Maior como metáfora da homofobia

Mañá é Quinta-feira Maior ou Xoves Santo, o día que a tradición cristiá conmemora a última cea, as dúbidas de Xesús perante o seu futuro, a traizón a mans dos seus e a súa posterior tortura, como é ben sabido. Fermín Bouza Brey ten un tremendo poema que se intitula xustamente coa denominación desa efeméride santificada. Pertence o texto ao libro Seitura, que se publicou en Portugal en 1955 aplicando as normas ortográficas e morfolóxicas dese estándar na altura.

Varios dos poemas desta obra, como o que a seguir se cita, teñen un pesimismo e un masoquismo adoecido que non só se deben pór en relación co contexto fascista (violencia, exilio, prohibición dos símbolos nacionais, manipulación como norma da opinión pública etc) senón tamén coa lenda negra de carácter homofóbico que se foi tecendo á volta do seu autor e que o rodeou con especial insistencia desde finais da década de 40, contribuíndo de xeito decisivo a facelo terminar coa súa brillante carreira como maxistrado. Polo medio, traizóns de supostos amigos ou colegas como Xosé Filgueira Valverde e unhas sátiras patriarcais e difamatorias contra el escritas por Celso Emilio Ferreiro.

Así, ese grande home que foi Fermín Bouza Brey non só foi un exilado no interior dunha Galiza decapitada, senón tamén nun mundo patriarcal, fondamente homófobo, que o estigmatizou como "maricón". O cripticismo simbólico, a autocensura, a desesperanza polo mantemento dun segredo inconfesábel, o reflectimento dunha hostilidade social e a cosmovisión culpabilizada e atormentada teñen a ver con esta vivencia da homofobia.

Tal identificación de Bouza non só ten importancia para vermos as relacións de xénese histórico-biográfica destes poemas, senón tamén a súa recepción, nun momento no cal no campo literario galego o espazo público e o espazo privado conflúen plenamente.

O propio rexime sexual é o que sustenta a imaxe de vitimización sublimada pola vía relixiosa que se nos presenta en "Quinta-feira Maior". O segredo é tan xigantesco que deus parece como o principal destinatario que se procura, aínda que non sexa como redentor. Estamos diante dunha poesía terapéutica, confesional, necesariamente solipsista, característica de grupos marxinalizados. É unha poesía escrita desde o estigma da homofobia.


Quinta-feira Maior

Y en la noche del huerto me han sido
Juan cobarde y el Ángel hostil
(Gabriela Mistral)

Olivedos do insómnio, meus ortos de oração
onde ateiga seu cálice meu esprito em paxião,
cando baixará o Anjo da minha redenção?

Vim ajejar ao Judas sob das sombriças pôlas.
Da soldadesca ao longe oucem-se as riandolas
e chega-me o balbordo das brutaes parolas.

Os meus discipres dormem deica o raiar do dia,
alhêos à tremenda feição da treidoria,
e a lua nos seus rostos põ somas de agonia.

Pai celeste, que sabes do meu immenso pranto,
e co'il me acarinhache na força do crebanto,
porque eissi me abandonas no meio de iste espanto?

O cálice reverque. Eu pido a minha cruz.
Eu quero a minha croa de arnales tojos nus,
mais o vinagre azedo que queimou a Jesus...

E si dempois não mandas que haja pra mim Tabor,
nim que me sente à beira de Cristo Redentor,
senão que eternamentes sinta penas e dôr,

que grória pode haver como o sofrir, Senhor?


Como vemos, o suxeito lírico identifícase aquí, ante unha situación de traizón, desacougo e medo, co Xesús Cristo de Xetsemaní, a través dun ritmo salmódico, de oración relixiosa que cómpre ler devagariño. O seu ton confesional é o propio dun acontecemento íntimo que hai que desvelar a media voz, en palabras de Ramiro Fonte no seu estudo Fermín Bouza Brey e a súa obra literaria (Galaxia, Vigo, 1992).

Aínda sentíndose como o mesías bíblico, fáltalle o sobrenatural (o anxo). Si coñece a quen o traizoou (v. 4), para alegría da xustiza (v. 5), ao facer correr os rumores, as "brutaes parolas" (v. 6). A aceptación submisa do sufrimento é tal que, cando menos liricamente, se manifesta o desexo de vivilo aínda que non haxa recompensa de ultratumba nos designios divinos, senón que todo sexa unha eterna expurgación. Non é até a estrofa quinta que o eu se desvela como un eu que se quere identificar de vez co poeta, non con Xesús.

A referencia ao inefábel e a recorrencia da relixión son dous elementos presentes reiteradamente no libro Seitura. Tamén o número de poemas escolmados para a edición é significativo: 33, máis a dedicatoria "A Emilia", separada mesmo tipograficamente do resto. Dun punto de vista cabalístico, o número 33 é moi importante, pois estes son os anos que se supón que viviu Xesús Cristo. É unha cifra que evoca o martirio, o sufrimento, cargada semioticamente nos países de cultura católica como é o noso.