O odio como vínculo e ruptura

Traduzo a seguir un interesante artigo do psicanalista Miquel Bassols, publicado no seu blog e que coñecín a través destoutra páxina da blogosfera.

Sirva como introdución este comentario que o propio Bassols fai no seu espazo na rede:

Tomar esta perspectiva permite, en efecto, tratar o odio doutra forma que pola súa simple negación ou exclusión, forma que xeralmente o alimenta máis. Que hai unha verdade no odio, unha verdade que ás veces o amor vela de xeito non menos enganoso, é unha perspectiva que nos permitiría entender esoutra idea de Lacan, difícil de admitir de entrada, cando dicía que "o verdadeiro amor desemboca no odio". É unha idea difícil de admitir mais que se confirma por outra parte nos dramas máis cotiáns...

"O odio como vínculo e ruptura", Miquel Bassols

O odio aparece de entrada como unha ruptura do vínculo social. Se o amor une, o odio desune, separa. Mais esta apreciación é só un primeiro achegamento aos múltiplos paradoxos que debemos estudar na clínica e a pragmática dos modos de desinserción na psicanálise. De inmediato se fai patente que o odio é tamén un dos vínculos máis fortes que o suxeito pode manter co outro e cos seus obxectos. De feito, tal e como Freud sinalou no seu texto princeps sobre "As pulsións e os seus destinos", o odio é, como relación co obxecto, máis antigo que o amor, nace da repulsa primitiva do mundo exterior.

O odio chega a ser mesmo o principio activo que xera ese "exterior" a partir dun rexeitamento orixinal que trazará as fronteiras, sempre vacilantes, co "interior". Así, amor e odio móstranse indisociables no seu principio e non se opoñerán o un ao outro senón ambos os dous á indiferenza. Jacques Lacan creou un neoloxismo, a "hainamouration", para indicar ese punto crucial de reversibilidade do amor e o odio.

Entón, o odio é tamén un vínculo co obxecto. Hai que precisar cal.

En todo caso, pódese falarse hoxe de "odio social", mesmo de "grupos de odio", para describir os vínculos grupais fundados no rexeitamento do Outro é porque o odio mesmo pode funcionar como un significante do vínculo social. Os grupos racistas e xenófobos, as respostas de grupos sociais fundados no rexeitamento á inmigración ou á relixión do Outro, son bo exemplo diso. É o lado significante do odio, o que encontra unha representación en múltiplos fenómenos subxectivos e sociais.

Do lado pulsional, a cuestión parece máis abstrusa. Lembremos de novo o texto de Freud onde afirma que a pulsión nin ama nin odia, só se satisfai. E satisfaise a expensas do amor e do odio, rodeando o obxecto para volver de forma autoerótica sobre a súa fonte. Na realidade, fai falta a aliaxe da pulsión co narcisismo, coa relación libidinal coa imaxe do propio corpo, para que xurda o metal do amor e do odio. A satisfacción da pulsión, que traducimos co termo lacaniano de "gozo" (jouissance) pode ser entón, ela mesma, obxecto do odio, do rexeitamento máis radical do suxeito cando o experimenta como un gozo Outro. Situamos nesta vertente toda unha serie de fenómenos que o termo "desinserción" pode moi ben agrupar polos efectos que produce como formas de vínculo e de ruptura. Son os fenómenos subxectivos máis paradoxais que achamos no odio ao máis querido, na pasaxe ao acto da violencia dirixida ao máis próximo, mesmo a unha parte do propio suxeito: a violencia chamada de modo tan inapropiado "violencia de xénero", a violencia exercida voluntaria ou involuntariamente cara aos nenos, cara aos tolos, cara aos suxeitos que son obxecto da exclusión social, pero tamén o acto suicida que apunta a tocar a raíz dese odio no propio suxeito... Nesta vertente, é certo, non se promoven grupos ou asociacións fundadas no odio dirixido a estes obxectos. O gozo, na súa vertente máis intolerábel, non promove o vínculo social senón a súa ruptura no retorno máis puro da pulsión sobre o propio suxeito.

Restan por ver entón as formas que toma este retorno cando o obxecto do odio se revela como inseparábel do propio suxeito.