'É que o galego sempre está a cambiar'

Velaquí o meu artigo desta semana en Galicia Hoxe:

O fondo e a forma
Sobre o debate normativo do galego

“É que o galego sempre está a cambiar”. Esa idea pódese escoitar ben de veces como xustificación que dan moitas persoas para non o utilizaren como instrumento normal de comunicación, ou para explicaren por que está ausente de moitos ámbitos. Como todo prexuízo, ten unha certa base real da que parte para resultar verosímil e estenderse, mais calquera reflexión pola súa volta esnaquizaríao.

Como é sabido, o galego tivo un proceso de fixación normativa moi recente, dificultada pola súa proscrición durante séculos de calquera ámbito de poder e transmisión culta, así como pola incomunicación de Galiza cos outros territorios do seu sistema lingüístico, nomeadamente Portugal. Así, é un idioma ferido na súa estrutura polo castelán, o cal conleva un letal proceso de hibridación. Isto só pode evitarse logrando situar ben as balizas entre un idioma e outro, así como desnaturalizando todos os españolismos que, a forza de se repetiren, nos poderían parecer “de toda a vida”, cando na realidade son síntomas derivados dunha historia de sufocante imposición.

O proceso de restauración pode levar a ter unha sensación de estrañamento, mesmo de certo rexeitamento, por algunhas formas escollidas á hora de estandarizar a lingua galega. Mais a verdade é que esta situación non é unha causa, senón unha consecuencia da discriminatoria desigualdade que padece o noso idioma. Ou é que alguén pensa que se puidésemos ver e ouvir estas formas con normalidade non nos resultarían habituais sen ningún tipo de problema?

No entanto, tanta suposta mudanza non se corresponde coa realidade. A última modificación normativa foi en 2003, froito dun amplo consenso propiciado pola Asociación Socio-Pedagóxica Galega, no cal participaron a Real Academia Galega, o Instituto da Lingua Galega e os departamentos de galego das nosas tres universidades. Hai, pois, seis anos xa dese cambio, que lamentabelmente non tivo unha explicación nin divulgación necesaria por parte dos poderes públicos, ficando reducida ás deformacións caricaturescas pola corrección da forma “grazas”.

A nosa precariedade faise máis evidente cando comparamos o desdén sobre o asunto por parte da Xunta coa inmensa campaña levada a cabo pola Generalitat de Catalunya a comezos dos 80 para divulgar o seu estándar baixo o nome “Soc la Norma”. A través desa acción, trasladaban non só as regras do catalán, senón sobre todo a idea de por que era necesario aprendelas, a pesar do esforzo que, en maior ou menor grao, supón todo cambio ou calquera novo coñecemento.

Que haxa mudanzas, ademais, é o agardábel en calquera lingua viva, aínda que en ningún caso se chega á deformación utilizada nalgúns grupos galegófobos, que aseguran que o estándar do noso idioma resulta “incomprensíbel” para moitos “falantes de toda a vida”, que por exemplo disque non entenden a RTVG. É unha desas lendas negras creadas sobre todo para consumo externo e para presentar a nosa lingua como un invento, algo artificial creado por maquiavélicos nacionalistas para perturbar o natural, inmutábel e eterno castelán.

Un proceso dinámico

É importante que non haxa loitas cainitas entre persoas e grupos partidarios da defensa do galego, con independencia dos lexítimos postulados de cada quen. Se algo nos demostra a historia é que con enfrontamentos dese tipo só gañan os inimigos da nosa cultura.

Iso non quita que o debate intelectual sobre a estandarización deba permanecer aberto. Así mesmo o recoñece a disposición adicional da Lei de normalización lingüística, aprobada en unanimidade en 1983, que sinala que a normativa “será revisada en función do proceso de normalización do uso do galego”. Neste proceso, tales revisións futuras, tamén necesarias, sería bo que se realizasen no camiño de ir aproximándonos máis ás outras variantes do sistema lingüístico galego-portugués, algo especialmente importante nun mundo cada vez máis intercomunicado.

Ademais, como ten dito Xosé Ramón Freixeiro Mato, pódese ser reintegracionista na normativa oficial. Trátase de escollermos, entre aquelas formas que admiten duplicidade de solucións, aquelas que máis nos acheguen ao conxunto do sistema lingüístico galego-portugués, utilizarmos correctamente o futuro de subxuntivo ou o infinitivo persoal, aínda tan presente en moitos falantes espontáneos, porén difícil de achar en moitos textos, orais ou escritos, en galego estándar.

Nos anos máis crus do debate normativo foise asentando o principio apaciguador de “primeiro normalizar, logo normativizar”. Isto, que foi útil para evitar crispacións, non deixa de ser unha verdade a medias. Non é que o conflito normativo vaia parello ao conflito lingüístico entre galego e castelán: o conflito normativo depende deste último e del fai parte.

Tamén é normalizar escribir un galego máis libre das ataduras do español, un galego máis xenuíno e menos deturpado. Outra cousa é que o proceso de normativización, o proceso de normalización en definitiva, pode ir máis ou menos pausado, mais vainos o futuro en que sexa nunha dirección clara: a de non sermos satélites culturais, senón parte de pleno dereito no intersistema lingüístico e cultural galego-luso-afro-brasileiro.

Que ninguén agarde diso, no entanto, ningunha solución máxica aos nosos problemas. Ninguén dubida de que o español de Puerto Rico é español e non por iso padece menos exclusións nin unha deturpación menor por parte do inglés. O problema cultural de Galiza ten raíces políticas e económicas na falta de soberanía do país e é aí onde pode ter a súa verdadeira solución.

[A fotografía tireina do blog Un Tal Marra]