As bolachas e o pobo

Como di o subtítulo, o artigo desta semana en Galicia Hoxe fala sobre as relacións portugués/galego, a diglosia, o proceso de hibridación co español e as supostas palabras inventadas que non son tal.


As bolachas e o pobo
Sobre o portugués, a diglosia e as palabras inventadas

Foi un destes días na praia. Eu levei as bebidas fresquiñas e o meu mozo trouxo a merenda. Algo de froita, dous bocadilliños e unhas pequenas tortas feitas de fariña que, xunto coas habituais roscas, son moi tradicionais das nosas romarías, aínda que estas non son doces. Acababan de ser as festas de San Roque e de aí procedían. Como el sabe do meu interese polas palabras que aparentan perdidas e nesa semana parecía existir certa polémica sobre a neodialectalización do galego, preguntoume, mentres sostiña unha desas cunha man: “Sabes como lle chama miña nai a estas ‘galletas das festas’?” Neguei. “Pois chámalle bolachas.”

Quedei cunha delas. Esa mesma noite amoseilla a miña nai e pregunteille: “Ti como lle chamas a isto?” Meu irmán Xoán Xosé, que estaba por alí, respondeu antes ca ela: “Bolachas”. Nosa nai sentiu curiosidade polo motivo da miña pregunta, mais antes de eu explicar nada, xa meu irmán se adiantou tamén nesa resposta, amosando os seus dentes nun sorriso pillabán: “Pregúntacho porque as chamamos igual que en portugués”. Pareceume tamén curioso que Xoán Xosé, levándome só tres anos, soubese designar ese comestíbel polo seu nome, algo que eu ignoraba de vez. Para min foi toda unha sorpresa que o termo bolacha estivese vivo ao norte do río Miño. Que digo ao norte do río Miño! Que estivese vivo na miña propia casa!

Procurei a palabra nalgúns manuais e dicionarios de galego e non a achei por ningures. Tampouco figura no Vocabulario ortográfico da lingua galega (VOLGa), que a Academia dispoñibiliza na rede. En galego estándar disque se debe dicir galleta, como a forcada. Finalmente, meu irmán levaba razón: estaban a usar un lusismo! Será que, de súpeto, tanta xente se tornou reintegracionista sen o saber?

Máis que a un andazo de lusofilia, este exemplo lémbrame a como se foron e van substituíndo determinadas palabras galegas por outras formas españolas que son totalmente desnecesarias. Son moitos os casos nos que convive o vocábulo do noso idioma co introducido a partir do castelán, mais especializando os usos de cada un de acordo cun esquema diglósico. Deste xeito, a forma xenuína fica reservada para o máis tradicional e primario, mentres a interferencia do español ten unha acepción unida ao mundo urbano e moderno. Así, hai quen fala das luras que se pescan e dos *calamares conxelados como se fosen especies diferentes, das billas dos bocois e dos *grifos da auga corrente, da corte das vacas e da *cuadra da equitación, da vasoira elaborada con xestas e da *escoba industrial, da randeeira feita á machada e do *columpio dos parques... E, en fin, das bolachas das romarías e das galletas de mil sabores e formas que se compran no supermercado. A distribución de funcións, con certeza, é un paso previo até a suplantación total da forma propia pola allea.

Haberá quen diga que ao usar lura, corte, billa, randeeira, vasoira ou bolacha se sente como se estivese a falar a través dun tradutor automático e que son termos artificiais, polo que nunca os utilizará, a non ser para os usos primarios antes sinalados. Haberá quen diga que son formas inventadas, que nunca existiron porque nuncas as ouviron ou nunca repararon nelas. Haberá quen diga que a maioría destas palabras son lusismos máis ou menos disimulados. Mais a verdade é que fan parte do tesouro do noso idioma e que podemos aspirar a restauralas para todas as funcións.

O pobo

Algúns dos artigos que publiquei nesta sección en Galicia Hoxe nas semanas pasadas desencadearon unha polémica totalmente inagardada por min. Pouco máis ou menos fixen que procurar divulgar reflexións sobre a progresiva hibridación do galego e subliñar a importancia de tentarmos coidar a lingua. Como dicía no primeiro deses textos –o que tentei que fose máis retranqueiro con esa forma de decálogo brincallón–, poderiamos pórnos como obxectivo factíbel falar no galego coloquial co mesmo grao de corrección que nos autoimpomos cando falamos o castelán coloquial. Esa idea pódese aplicar, é claro, aos outros rexistros.

Sorprendeume que algunha xente considerase tal proposta como unha iniciativa por elaborar unha lingua máis artificial ou artificiosa e que, no entanto, habería que apostar por un idioma “como o que fala o pobo”. Cando lin esa opinión veu á miña mente a polémica que xa no século XIX existiu porque a palabra pobo moitos a consideraban ou unha reliquia que non compensaba resucitar ou, sobre todo, unha portuguesización que traizoaba a fala popular. N’O Tio Marcos da Portela do 13 de abril de 1884 dábanse argumentos sobre iso que aínda están de plena actualidade e que poden ser aplicados a moitos outros exemplos alén do aí exposto: “¿En que xuncras de badamecos viu vosté que pobo non era palabra gallega? N-os dous dicionarios que temos pode atopala sin moito traballo. Como quen di algo oponse ô emprego d’esa palabra porque a ten a lingua portuguesa. Por ese camiño chegariamos á non poder falar en gallego, pois as mais d’elas d’unha e d’outra fala son o mesmo”.

A polémica fíxose moi forte cando se debateu sobre o lema en galego para o monumento que se ergueu na memoria dos asasinados en Carral. Houbo quen considerou lusismos formas como ao e o propio pobo, que hoxe están perfectamente recoñecidas polo estándar oficial do galego. É máis. Se botarmos un ollo ao proceso de elaboración da normativa da lingua galega veremos que moitas palabras ou solucións morfolóxicas que hoxe se admiten sen discusión como correctas foron no seu día penalizadas como lusismos: século, liberdade, estudante, animais, galego...

No acordo ortográfico e morfolóxico ao que se chegou no ano 2003, tras o proceso de diálogo impulsado pola Asociación Socio-Pedagóxica Galega, recoñécese de forma explícita a importancia do portugués como modelo a seguir na incorporación de novas palabras, mais iso aínda non tivo a plasmación debida. Así, é incomprensíbel a enorme preocupación que se pon nalgúns ámbitos académicos para varrer todo o que puider parecer un lusismo, cando na dura realidade do día a día nos encontramos abafados por riba, por baixo e por toda a parte de léxico do castelán. Non vaia ser que, de tanto fumigar academicamente contra calquera trazo do portugués, contribuamos tamén a destruír algunhas das seivas nutricias e das defensas da lingua da Galiza. Como se puido ver onte co pobo e hoxe coa bolacha.

Se a todos nos pasou unha vez

Non teño lembranzas semellantes ás que canta o Silvio Rodríguez nesta canción. No entanto, paréceme un dos seus temas máis evocadores e nostálxicos; sempre me conmove. Que me queredes? Estou saudoso, seguramente porque a partir das tres da mañá xa teño que dicir que teño un ano máis, o cal é motivo para a festa, mais tamén para facer inventario.

Vento do Sul

Este é o artigo desta semana en Galicia Hoxe. Para a semana incidirei no mesmo tema.



Vento do Sul
Aprende a ler em português em 25 segundos

Foi nunha das primeiras noites de festa deste verán. Dous amigos e mais eu estabamos un pouco desorientados na cidade da Coruña procurando a rúa onde se realizaba un concerto. Pasou unha señora e pregunteille: “Desculpe, podería dicirme onde está a praza tal?” Axudándose das mans, indicounos: “Ides por aquí todo recto e despois colledes á esquerda”. Agradecémosllo cun “moitas grazas” e ela, afábel, interesouse por nós: “E logo de que parte de Portugal sodes?” Caéronnos os queixos ao chan. “Non, non! Somos galegos! El élle de Petín, el de Rianxo e eu de Ribeira”. “¡Ah! ¡¡Sois gallegos!! ¡Pensaba que erais portugueses! Bueno... Pues cogéis recto y después a la izquierda...”

A anécdota deu que falar aquela noite. En primeiro lugar, pola sensación de estranxeiramento que se che instala no corpo. Esa muller pensara que non éramos galegos porque falabamos galego en Galiza! Os versos de Rosalía de Castro, denunciando que os galegos son estranxeiros na propia patria, cobran novos sentidos ante situacións tan esperpénticas coma esta.

Mais hai outros elementos nesta situación concreta que tamén dan para reflexionar. Por exemplo, o feito de que a señora nos falase en galego mentres pensou que éramos portugueses. Coa súa mudanza de idioma lembroume unha consigna que, hai anos (quen sabe se agora tamén?!), lles daban ás traballadoras e aos traballadores dunha grande superficie instalada en Vigo que atraía unha inxente clientela lusa: “A los portugueses en gallego y a los gallegos en castellano”.

Mais no fondo de tanto prexuízo, tanta ocultación e tanta desfiguración da propia identidade, repousan algunhas ideas turbadoras. Por exemplo, que sabemos que o galego, a fala domesticada (no sentido de que só pode servir para os ámbitos domésticos, primarios) serve para nos comunicarmos con persoas de fóra de Galiza. Portugal e o Brasil, como mínimo.

A pesar das numerosas vicisitudes históricas desde a Baixa Idade Media até hoxe, a pesar de tantos séculos de costas viradas e de descoñecemento mutuo, entre a fala do norte e do sur do río Miño continúa a haber unidade dentro da diversidade. Como conclúen todos os estudos lingüísticos e pode testemuñar calquera de nós, as diferenzas existentes non son obstáculo para a intercomunicación nin rompen a unidade estrutural básica.

A existencia do portugués ofrece unha potencialidade enorme para o proceso de restauración interna e de normalización social do galego. Sábeno, en primeiro lugar, os grupos que están en contra de que a nosa lingua progrese. Por que, se non, tanta oposición a que en Galiza poidamos recibir as radios e as televisións portuguesas en aberto, tal e como a tecnoloxía permite e tal e como obrigan tratados internacionais subscritos polo Estado español? Por que en Galiza non se pode, como si por exemplo na Estremadura española, escoller a materia optativa de lingua portuguesa no ensino secundario? A que hai tanto medo?

A pesar de todo, o conxunto da poboación alfabetizada nos últimos trinta anos, que sabe ler e escribir en galego, pode ler en portugués. Subliño: malia non o estudar nunca. Sábese ler en portugués aínda non sabendo que se sabe ler en portugués!

Por iso desde a Fundación Via Galego, promovida pola Mesa pola Normalización Lingüística, se lanzou hai un par de anos unha engrazada campaña que levaba por lema “Aprende a ler em português em 25 segundos”. Remedábase así a característica mercadotecnia dos libros que prometen aprender inglés, xaponés, alemán, italiano, ruso... en quince ou trinta días. Pois desde a Fundación Via Galego aínda se apostaba máis alto que neses métodos! Aprender a ler en portugués en vinte e cinco segundos!

Se ti aceptas ese reto, repara nestas equivalencias e cronometra a partir destes dous puntos:

LH = LL (coelho = coello)
NH = Ñ (minha = miña, o artigo indeterminado é uma)
-M = -N (um = un)
J = X (hoje = hoxe)
GI, GE = XI, XE (girafa = xirafa, geral = xeral)
Ç = Z (paço = pazo)
SS = S (passar = pasar)
-ÃO = -ÓN / -ÁN (alemão = alemán, camião = camión)
-ÃES = -ÁNS (alemães = alemáns)
-ÕES = -ÓNS (camiões = camións)

Detén o contador. Adicionalmente, para leres en portugués podo indicarche que a acentuación é algo diferente ao estándar do galego, mais conforme o practiques xa concluirás que non dificulta en absoluto a comprensión: indústria, contemporâneo, Maria, etc.

Verás, tamén, que hai algún vocabulario diferente, que aprenderás pouquiño a pouco. Mais, ao mesmo tempo, irás vendo que moito outro léxico galego que escoitaches desde sempre está aí presente. E, sobre todo, repararás en que é moi sinxelo, que con saberes unhas cantas equivalencias xa podes soltarte a ler e coñecer toda esta riquísima cultura que, malia ser tan próxima en todos os sentidos, nos está aínda tan afastada.

Non é sorprendente que, sendo tan fácil para calquera galega ou galego ter o título que acredita o coñecemento do portugués, non se aproveite esta oportunidade? Para quen goste das cifras, resulta que o portugués é o único idioma romance que é oficial en territorios dos catro continentes e que ten máis falantes nativos que o ruso, o xaponés, o alemán, o francés ou o italiano.

Mais, claro, considerar o portugués como a lingua que é pasaría tamén, entre nós, por darlle unha outra consideración ao galego. E aí é onde está o centro do problema.

Que ben que chova!

Moita censura, ningunha solución.

Ás oito en Plutón

Grandísimo o Carlos Berlanga:

No podré volverte a ver nunca más.
Sabes que lo siento de verdad.
Nunca debí haber cogido ese avión.
Ahora estoy en otra dimensión.
Aquí perdido sin tu amor
entre humanoides de color.

Cuando sobrevolábamos Key Biscaine
sentí un mareo, una náusea, un no sé qué.
Las azafatas corrían sin cesar,
el piloto lloraba en el bar.
Aquí perdido sin tu amor
entre humanoides de color.

Te dejo, pues me vienen a buscar.
No sé a dónde me querrán llevar.
Ya despega la nave a propulsión,
te espero a las ocho en Plutón.
Aquí perdido sin tu amor
entre humanoides de color.

A presentación de En castellano no hay problema en Ferrol

O pasado 14 de xullo presentamos en Ferrol o libro En castellano no hay problema. Foi un acto cálido pola tremenda participación e as intervencións de Manuel Bragado, Carlos Outeiro e Francisco Rodríguez. Como non podía ser doutro xeito, este último fixo unha análise moi lúcida e suxestiva da situación actual do noso idioma e da capacidade de mobilización social na súa defensa.

Déixovos aquí dúas fotografías do evento:

Cando poderei ir a un concerto de Miranda?

Encántame este grupo arxentino! A vós non?

Debater e actuar

Os meus artigos das dúas últimas semanas en Galicia Hoxe ("Para sandar as feridas" e "As palabras perdidas?") deron lugar a un debate sobre se a nosa lingua se encontra ou non nun proceso de hibridación e, sobre todo, o máis importante, que é o que podemos facer para mellorar a calidade do noso idioma e aumentar a súa extensión social. A discusión foi inagardada, porén é oportuna e necesaria, polo que a festexo.

Partindo destes escritos, que foron motivo de réplicas e contrarréplicas en varios foros da rede, expuxeron as súas opinións sobre o tema, entre outras e outros, Xosé Luís Méndez Ferrín, Francisco Fernández Rei, Xosé Ramón Freixeiro Mato, Xosé Manuel Sánchez Rei, Henrique Monteagudo, Goretti Sanmartín Rei, Valentim Rodrigues Fagim, Filipe Díez, Isabel Rei, etc. Na reportaxe "O risco da dialectalización", que Montse Dopico elaborou para Galicia Hoxe, poderedes ler en síntese os diferentes posicionamentos.

Nalgún caso, ao longo do debate, apóñenseme posturas que eu non defendo. Por iso, quen tiver interese en coñecer de modo directo o que eu si penso, pode ler os dous textos supracitados, así como o libro En castellano no hay problema, onde me debruzo en varias ocasións sobre o tema (especialmente, aínda que non só, nas páxs. 135-139 e 243-246).

Varios dos artigos que publicarei en Galicia Hoxe nas próximas semanas abordarán desde outras perspectivas esta mesma cuestión. Agardo que tamén resulten de proveito e utilidade, tanto para a reflexión como para a acción.

O exemplo de Alexandre Bóveda

Tradución do alegato de Alexandre Bóveda no xuízo sumarísimo que o condenaría a morte en 1936 polas súas ideas de nacionalista galego:

A miña patria natural é Galiza. Ámoa fervorosamente, como pode amar un fillo a súa nai. Xamais a traizoaría, aínda que me concedesen séculos de vida. Adóroa até alén da miña morte. Se entende o tribunal que por este amor entrañábel debe serme aplicada a pena de morte, recibireina como un sacrificio máis por ela. Fixen canto puiden por Galiza e faría máis se puidese. Se non podo até me gustaría morrer pola miña patria. Baixo a súa bandeira desexo ser enterrado, se o tribunal, en conciencia, xulga que debo selo.

E este agarimo –permítaseme a única palabra galega no idioma que falei sempre– que lle teño á Terra Sagrada na que tiven a sorte de nacer, non me obriga a sentir ningún odio a España, á que, por dereito, pertenzo. Só combatín os seus erros, e, ás veces, as súas crueldades políticas para coa miña Galiza idolatrada. Máis nada.

Por certo, a historia do que aconteceu coa bandeira coa que quixo ser enterrado paga a pena de se ler. Recoméndovos para iso o libro Vida, paixón e morte de Alexandre Bóveda, de Xerardo Álvarez Gallego.

A lóxica dos prexuízos lingüísticos

No artigo desta semana en Galicia Hoxe aproxímome a unha obra moi interesante, que non tedes escusa ningunha para non lerdes canto antes. Por outra banda, mañá falarei un pouquiño neste blog sobre o debate que xurdiu a partir dos dous textos que publiquei nese mesmo diario nas últimas semanas.



A lóxica dos prexuízos lingüísticos
En galego, por que non? , de Manuel Núñez Singala

É moi probábel que, despois d’Os vellos non deben de namorarse, a obra en galego máis representada nos nosos centros de ensino sexa O achado do castro. Esta divertida peza é a incursión literaria máis coñecida de Manuel Núñez Singala, que tamén conta no seu haber con títulos narrativos como Mar de fondo e o tan recente como suculento Menú de enganos. Ademais, foi motivo dun ataque lamentábel por parte dos grupos contrarios ao galego a dramatización dos prexuízos sobre o noso idioma na súa Comedia bífida.

Manuel Núñez Singala, que leva anos como director do Servizo de Normalización Lingüística da Universidade de Santiago de Compostela, debrúzase con frecuencia na problemática dos idiomas minorados. Unha das súas liñas de traballo é abordar a cuestión dos prexuízos lingüísticos, un espazo no que se inscribe o seu recomendábel libro En galego, por que non?

Implicación na lectura

É relevante que o título sexa unha pregunta. Toda a obra é un continuo convite á reflexión, a que as posturas que unha persoa poida adoptar sobre a situación lingüística sexan a partir do coñecemento e non de apriorismos irracionais. No volume apóstase por crear un vínculo coa lectora ou co lector a través dun estilo áxil e de continuadas interpelacións. Como di no último parágrafo da introdución: “Se temos unha lingua, por que non usala? Por que non en galego? Se xa o falas convídote a que leas as páxinas que seguen, que quizais che sirvan de reforzo para a túa conduta lingüística actual, e se non o fas, convídote igualmente a que penses sobre a razón. Por que non en galego? Porque é unha lingua bruta, que soa mal? Ou porque consideras que aprender galego e non inglés é unha perda de tempo? Ou porque falar galego cando hai outros que non o falan é de mala educación? Ou porque cres que non o dás falado ben?... A todos estes porqués e bastantes máis atoparás resposta neste libro. Espero que che guste e que ao final che sirva para que poidas opinar sobre o galego con maior fundamento, sexa o que sexa o que ao final ti mesmo decidas” (p. 15).

Así é. Os capítulos que estruturan o libro son varias posíbeis respostas á cuestión do título. Páxina a páxina, Núñez Singala dinamita os alicerces dos prexuízos a partir da forza da razón. O autor sementa as páxinas de problemas de lóxica, que utiliza como exemplos que serven para explicar, por analoxía, como se configuran moitas das ideas negativas sobre o galego que se repiten como verdades incuestionábeis.

Os xogos de lóxica e as curiosidades fan desta unha obra moi amena. A lectora ou o lector teñen que implicarse de forma activa para dar resposta ás continuas preguntas. Que se sabes como se chama este animal que aparece na foto. Que escribas unha listaxe de linguas que soan ben e linguas que soan mal. Que penses como solucionar un pequeno problema matemático que parece simplísimo. Que resolvas un pequeno misterio.

Esta implicación fai que estas páxinas se lean cun sorriso. Porque pensamos que na seguinte ocasión imos saber responder a pregunta, mais volvemos caer! Decatámonos, así, do profundamente inscritos que temos, todas e todos, os prexuízos máis inagardados.

Por exemplo, tras un pequeno problema matemático, o autor interróganos sobre o motivo polo que foi capaz de enganarnos co que nos acaba de contar: “Por que funciona este truco?” Coa resposta, desenmascara ao mesmo tempo a estrutura do preconcepto: “Funciona polo mesmo que tendemos a considerar atinada a frase ‘Aprender galego é unha perda de tempo, se todos falásemos inglés non habería problemas para entenderse’. É dicir, funciona porque nos dous casos se segue a mesma estratexia: formular mal o problema” (p. 41).

Aínda Babel

O mito de que todas as persoas no planeta deberiamos falar o mesmo idioma ten unha longuísima tradición, como é sabido. Mais gustoume moito a forma concreta en que lle dá resposta Núñez Singala. Por unha banda, explicando con tremenda pedagoxía a tendencia á variedade, a partir dos exemplos das diferentes dobraxes que se realizan para un mesmo idioma, ou os varios correctores ortográficos que existen para as diferentes variedades do español (podes optar polo da Arxentina, Chile, Guatemala, Paraguai, España, Venezuela etc), do inglés, do árabe, do francés... A diversidade que, en fin, tamén é intrínseca ás propias “grandes linguas”.

Mais a súa mellor reflexión sobre o tema é un simple baño de realismo: “Fagamos un exercicio de inxenuidade e imaxinemos que todos os gobernos do mundo se poñen de acordo para usar só unha lingua, e que mesmo se poñen de acordo sobre que lingua usar (...). Non cómpre ser moi intelixente para decatarse de que tal pretensión resultaría imposible por moitas razóns. Abonde pensar en que na actualidade, no noso mundo tan ‘avanzado’ case o 20% da poboación, unha de cada cinco persoas, é analfabeta. Se non é posible aínda ensinar de xeito global a ler e escribir na propia lingua a mil millóns de persoas, pode alguén crer que sería posible facer que aprendesen unha lingua nova?” (p. 48).

As verdades máis sinxelas, máis elementais, destrúen as mentiras máis afincadas. De cando en cando, habería que repetir en alto frases tan básicas como estas: “A situación actual, con linguas con moitos falantes e outras con moi poucos, débese a factores económicos e políticos, non lingüísticos” (p. 78), “o argumento de que [o galego] non o fala ninguén adoitan empregalo os que opinan que xa se fala demasiado” (p. 81), “en realidade non hai linguas que, por si mesmas, soen ben ou mal” (p. 37), “resulta desenmascarador que aqueles que claman contra a imposición e enchen o peito con palabras como liberdade, bilingüismo e harmonía só se deixen oír nos casos en que o galego comeza a asomarse á igualdade co español” (p. 73). Como o dediño infantil que lembra que, a pesar do que digan, o rei vai nu.

Matices

O deseño dinámico e inzado de ilustracións axuda aínda máis a mergullarse nas páxinas deste libro. Neste aspecto, só matizaría dúas cousas. En primeiro lugar, o erro na reprodución da folla voandeira franquista na que se insta “Hable bien. Sea patriota. No sea bárbaro” (páx. 34). O pasquín aparece aquí asinado deste xeito: “Octavilla. Imprenta Sindical. A Coruña. 1942”. Non é a primeira vez en que vexo esta corrección do topónimo, que non fai ningún sentido. O mesmo acontecía na cuberta do estudo A represión lingüística en Galiza no século XX, de Pilar Freitas Juvino e o mesmo se pode ver nalgúns libros de texto.

A segunda proposta de mellora é relativa aos mapas sobre os lugares do mundo onde se fala español (p. 78) e portugués (p. 79). A cartografía sobre o castelán sinala que se fala “maioritariamente” este idioma nas Filipinas e nos Estados Unidos, incluído Alaska. Pola súa banda, o mercátor onde se salientan os territorios da lusofonía está cortado, incompleto e difuminado.

Pensémolo

En galego, por que non? é un libro útil para traballar os prexuízos nas aulas, para difundir socialmente e mesmo unha obra entretida para este verán. Con este áxil volume veremos, como di o propio Manuel Núñez Singala, que “ás veces as cousas que consideramos moi evidentes poden resultar moi falsas, se o pensamos un pouco. Pero é necesario iso, pensalo un pouco”. Pensémolo. E socialicémolo.

Cançó a Mahalta

Esta preciosa versión en directo de "Cançó a Mahalta", con letra de Màrius Torres, pertence ao concerto de despedida do inmenso Lluís Llach.

Aos meus netos poderei contarlles que estiven nalgúns concertos deste xenial cantor, aínda que non puiden ir a este derradeiro de 2007.

O tema propiamente dito comeza tras un minuto e medio de interesante presentación por parte de Llach. Por certo, entre o público pódense ver algúns rostros coñecidos seguindo a canción cos seus beizos:



Déixovos tamén o vídeo oficial:

Corren les nostres ànimes com dos rius paral·lels.
Fem el mateix camí sota els mateixos cels.

No podem acostar les nostres vides calmes;
entre els dos hi ha una terra de xiprers i de palmes.

En els meandres grocs de lliris, verds de pau,
sento, com si em seguís, el teu batec suau.

I escolto la teva aigua tremolosa i amiga,
de la font a la mar, la nostra pàtria antiga.

Señoras do pasado

De Con pólvora e magnolias, como é sabido:

Señoras do pasado

Mon prince on a les dam's du temps jadis qu'on peut

Georges Brassens

E quíxenvos moi tristemente a todas
as que forades rapidamente eu (un pouco).
Unha lus nos lugares do estremecemento
e tardes coma rodas de bronce, interminábeles.
Poderosas mañáns de rexurdimento e ollos no chao, de amor outido.

E quíxenvos moi escasamente a todas
porque nas regandixas de eu caben ourizos e sofrir é amor
e nada para o tempo que destrúe os ourizos.
E quíxenvos (queréndome) coma un río que fose
dos meus ollos a vós, as tidas e perdidas,
limítrofes do amor, esquencidas pra sempre.
E quíxenvos autente, e case non vos quixen
antre tanto artefauto, construcción, mala pedra,
que nos ten envisgados
nas cousas, coma lentos navíos que mainamente esbaran.
Chamo por vosoutras, nomes apenas tatuados
no baleiro e no fume, e reclamo ese espacio
que deixáchedes e que cecais é globo (de lume e desespero).

Señoras do pasado, damas investigadas a través dos ensoños
sobre cabalos nidios, inmóbiles no outono de antano,
sen bris mesmo,
merci por un crepúsculo, ou acaso algún beixo,
ou polos poderosos erguementos do sangue,
ou por sorrisos líquidos a carón da magnolia.

Quíxenvos lenemente, e mesmamente fúchedes
capaces da captura dun anaco de sombra de min,
e fiquei menos.

Inútil esta ollada por derriba do tempo que me outorga silencio,
escamas, arruínas, borralla, meus ronseles.
Quíxenvos fuxidío, oh amigas de antonte,
meu espantoso espello neste solpor que vence.

Mika en Castrelos

MIKA - Rain
Cargado por Mika-official. -

Mañá toca o grandísimo Mika en Castrelos. Pola miña banda, será a segunda vez na que vaia a un concerto seu. Hai xa tres anos puidera gozar do seu espectáculo en Eivissa. Daquela, non cantara o temazo que poño a continuación, supoño que por non ter os coros para que a actuación quedase como debería. Oxalá no recital deste sábado en Vigo teñamos sorte!

Quen coñece a Moncho Reboiras?

Hoxe hai 35 anos do asasinato pola policía franquista de Xosé Ramón Reboiras Noia, Moncho Reboiras.

Aínda fica moito traballo por diante para socializar o que a súa morte significou, así como para que se coñeza e valore que aconteceu neses anos nunha Galiza que seguen a vendernos como xeneticamente mansa e sen historia.

A presentación en Ribeira de En castellano no hay problema

Tiña pendente pendurar fotos dos actos de presentación do libro en varios lugares. Un dos primeiros que debo citar é Ribeira, o meu concello natal. Xunto con estas imaxes, hei de reiterar o moitísimo afecto que o pasado 13 de maio desbordou o salón da Confraría da localidade.

As fotografías son de miña irmá, María do Mar. Nelas podedes ver as xeniais pandeireteiras de Lumieira, que un ten ganas de abrazar e comer a bicos polo ben que o fan e polo boa xente que son. Mais cando alguén achegárselles, xa están elas a tocar e cantar e xa se lle van os pés ao seu ritmo, como se procedesen de Hammelin.

Aí está tamén o editor Manuel Bragado, que está a levar un bo tute acompañándome á maioría das presentacións, cun esforzo que lle agradezo.

Á esquerda de todo das fotografías está o compañeiro Xosé Antonio Vázquez Covas, un dinamizador da nosa cultura que, desde a asociación Altofalante e desde a agrupación comarcal de Queremos Galego, fixo posíbel este evento.

Na banda dereita da imaxe está Plácido Betanzos, de quen tantísimo aprendín e aprendo. Xunto co desaparecido camarada Mariano Vidal, foi unha persoa fundamental para que eu soubese algunhas cousas precisas para desenvolver un bo activismo político e cultural. Iso, lamentabelmente, non aparecían en ningún libro que eu coñecese, mais tiven a fortuna de encontrarme con eles neses anos tan importantes que son os da adolescencia.

Outra persoa importante para a miña formación foi Suso Laíño, que aparece na terceira fotografía nun momento da súa intervención. Un día contarei con vagar como me influíu de forma decisiva o seu exemplo para que eu me decatase de que a miña fala era unha lingua.

O brazo de Maceo, a semente de Martí

Esta fotografía de Fidel Castro tomouna Silvio Rodríguez o pasado 26 de xullo, unha data moi importante na historia cubana, pois é o aniversario do asalto ao cuartel Moncada. Aínda que nese momento se frustrou a tentativa dos guerrilleiros, foi o comezo dunha loita revolucionaria que triunfaría, contra toda expectativa.

Fidel está nesa fotografía diante dun mural onde se pode ler o verso de Martí "Patria es humanidad". José Martí é un referente básico para todas as persoas que continúan a defender a revolución cubana, que entenden que hai moitas cousas para mellorar, mais que non se deben tirar ao lixo tantísimos éxitos conseguidos. Así o canta Silvio Rodríguez no seu tema "Sea señora", pertencente ao seu último disco:

As palabras perdidas?

O artigo desta semana en Galicia Hoxe está estreitamente vinculado co da segunda feira pasada. Aquí o deixo, aberto ao debate:

As palabras perdidas?
Entre a satelización e a restauración dun idioma xenuíno

Eu pensaba que de toda a vida se dixera abuelo e abuela. Aprendérao así e así llo escoitaba a meus irmáns, meus pais, meus tíos, miñas tías, aos colegas da escola e a tanta outra xente. Eran un abuelo e unha abuela, iso si, que tiñan ese e tónico ben aberto, aínda que eu daquela non reparaba nesas sutilezas.

No colexio aprendín que en galego correcto se dicían avó e avoa. Eran palabras que eu usaba entre as catro paredes da aula e só entre as catro paredes da aula. Para o resto do mundo, abuelo e abuela. Desde os meus ollos infantís non era tan estraña esa diferenza entre o que aprendía na escola e o que eu dicía no día a día. Xa tiña escoitado a varias persoas que na miña Ribeira natal non falabamos “ghallegho-ghallegho”, senón un chapurreado, unha má mestura que non era nin unha cousa nin a outra. Claro que despois de ouvir razoamentos coma eses eu preguntábame onde sería que se falaba galego de verdade.

Até a puberdade e a primeira adolescencia, non dei respondido de vez a esta pregunta. Foi cando me decatei, con todas as consecuencias, de que o galego é a lingua de Galiza e de que, se nós non somos nós, ninguén será nós.

Decateime tamén nese tempo de con que forza o galego era unha lingua ferida, precisada dun coidado e dun esforzo especial por parte dos seus falantes. A súa secular proscrición obrigouna a deixar polo camiño moitas palabras, expresións e estruturas que era tempo de restaurar. Aí tiñamos –temos– unha obriga particular todas as persoas que sentimos sensibilidade polo idioma de noso. Por fortuna, non en todas as zonas de Galiza se perderan por igual estas formas restituíbeis e moitas delas mesmo se mantiñan en determinados falantes, normalmente os máis anciáns.

Nese camiño a Damasco, sentinme como quen ve o mundo con outras lentes diferentes e é capaz de reparar en elementos que antes eran imperceptíbeis. Lembro, así, a miña sorpresa adolescente cando a miña avoa Pepa e a miña tía avoa Luísa lles escoitei falar entre elas usando a palabra xaneiro, e non o enero que eu sempre aprendera. Aínda hoxe me abraio co xenial uso que fan miña nai ou miña tía Pepita do infinitivo persoal ou mesmo da interpolación pronominal, característicos dun bo galego, que eu fora perdendo sen ser consciente do que perdía.

Descubrín, tamén, que a palabra avó, que eu consideraba como unha reliquia, na realidade só se perdera de forma maioritaria na xeración de meus pais. Non é só que en termos históricos fose moi recente esa substitución, senón que había falantes vivos que escoitaran outras formas para designar os pais dos pais e que, cando menos en ocasións, aínda as utilizaban. En Ribeira, por unha banda, usábase madre seguido do nome da avoa e padre seguido do nome do avó. Por exemplo: a avoa podería ser “madre Rosa” e o avó “padre Lourenzo”. Son formas cunha etimoloxía moi clara e penso que a priori non deben considerarse castelanismos. Mais, aínda no caso de os seren, é interesante observar que estas denominacións que estaban xeneralizadas hai dúas xeracións deixaron de se transmitir, para se substituíren de vez por unhas formas ás que lles deu prioridade o castelán: abuelo, abuela.

Ademais, tal e como testemuñan moitos falantes maiores, e por conseguinte como recollen tamén os atlas lingüísticos, en Ribeira designábanse os pais dos pais como... avô e avó. Isto é: dicíase avô, con o fechado, para o pai da nai ou do pai, e avó, con o aberto, para a nai do pai ou da nai. Igualiño que en portugués, por certo. Non dá para pensar? Canto de “naturais”, canto de “palabras de toda a vida”, canto de “expresións que sempre se dixeron así” teñen tantísimos españolismos que ateigan as nosas conversas cotiás? A verdade é que son barbarismos que podemos e debemos aspirar a desnaturalizar. Porque o proceso de recuperación e extensión social do galego é tamén o proceso da súa restauración interna.

É curioso repararmos en como hoxe son motivos de sanción social negativa tanto o uso dun castelán incorrecto como o uso dun galego correcto. Sobre todo cando hai unha boa fonética ou entoación, ese galego xenuíno tende a chamarse “gallego cerrado”. O referente de corrección do galego deixa de estar centrado en si mesmo e pasa a ter como eixo o español. Noutras palabras, para moita xente, un bo galego é aquel que se parece ao castelán: sen acento, sen infinitivos persoais, con léxico cada vez máis idéntico co español... Un galego satelizado, que se podería converter de forma progresiva nun dialecto do castelán, aínda que formalmente siga a ser galego.

A censura social fixo que moitos falantes espontáneos optasen por usar palabras ou expresións que socialmente ou son vistas de forma positiva ou reciben un tratamento neutro e non sorprenden a ninguén. Podemos imaxinar mil situacións, mesmo alén das vareadas das escolas franquistas, da exclusión forzada do galego en tantos ámbitos do poder etc. Pensemos nun caso máis amábel para transmitir a dita censura social. Unha muller que vai a unha cafetaría pola mañá e di que quere almorzar. O camareiro, todo simpatía, dille cun sorriso que o que ela quererá é desayunar, pois até o mediodía non se serven almorzos. Ela pide un cacao morno e o camareiro pon cara estrañada e faille de eco: “Ah, templado?”. Aquí non houbo burlas nin ordes nin multas, mais si se lanzaron moitas mensaxes eficaces e efectivas. A fundamental: que se usas eses termos a conversa xirará sobre como falas e mesmo se poderán meter contigo. E, en fin, que son erros (si: erros) que podes corrixir, aínda que sigas a falar en galego.

Substitúense así unhas palabras e expresións por outras, que se converten en habituais e se transmiten. Esa é a moeda corrente en falantes sen consciencia lingüística (lembrémolo: hai milleiros de falantes unilingües de galego que mesmo din falar español).

Mais nos falantes con sensibilidade ou consciencia polo idioma que é o que acontece? Hai casos dun uso da lingua con tanta preocupación e esmero como adecuación ao contexto. Mais tamén hai moitos exemplos, demasiados, nos que se realiza un uso gravemente desleixado. Unha escusa que se utiliza moitas veces é que se trata de que o galego que se utilice non resulte forzado, porque o galego ten diferentes rexistros. Mais esta resposta ten moitas contradicións e fraquezas, porque non parece moi lóxico escusarse na existencia de diferentes rexistros para ao final só utilizar un único rexistro en todos os ámbitos e contextos nos que se utilice o galego. Como ironizaba un bo amigo, “co conto dos rexistros, algúns só corrixirán os seus erros cando vaian recoller o premio Nobel”. Penso que unha boa proposta podería ser: Tentemos o mesmo grao de corrección co galego coloquial que un falante ten co español cando o usa no rexistro coloquial.

É certo que existe unha certa barreira psicolóxica que nos frea neste uso máis xenuíno do noso idioma. Mais é todo cuestión de hábito. Co tempo madurecen as uvas; co tempo, cóllense maduras. Coa práctica, acaberemos renaturalizando as nosas propias palabras, as que se perderán se nós non as usamos.

A hipnótica atracción de Carmiña Vacaloura

Talvez o título desta entrada sexa un pouco pedante, mais é a sensación que sempre me deu a canción "Carmiña Vacaloura", de estraña atracción, ambivalente, case hipnótica. O tema escoitabámosllo ao madrileño Maestro Reverendo nos distantes anos dourados do Xabarín Club.

Kylie Minogue, castellera

Ou iso foi o o que pensou o Paulo (tan catalanizadiño!) cando viu o último vídeo da australiana, pertencente ao seu tema "All the lovers":


Kylie Minogue - All The Lovers (2010)
Carregado por ghettorecords. -

A carta do Silvio á Violeta Parra

Unha das miñas cancións preferidas do último disco do Silvio Rodríguez, Segunda cita, é a "Carta a Violeta Parra". Por se non a coñecedes, aquí vola deixo:



E nestoutra ligazón tedes a letra.

Xosé Chao Rego: Renacer galego

A Asociación Cultural O Galo promoveu a realización dun simposio de homenaxe a Xosé Chao Rego, un dos nosos grandes ensaístas. As actas dese encontro acaban de saír do prelo grazas ao apoio da Fundación Bautista Álvarez de Estudos Nacionalistas. Se tiverdes interese no seu contido, podedes consultalo aquí en pdf.

E se sodes xente nova que ledes este blog e aínda non coñecedes a obra do Pepe Chao, convídovos a que este verán lle botedes un ollo a obras como Prisciliano, profeta contra o poder ou A condición homosexual. Xa agradeceredes o convite!

Estarán vivos?

¿Estarán vivos? ¿Serán de pedra
aqués sembrantes tan verdadeiros,
aquelas túnicas marabillosas,
aqueles ollos de vida cheos?

É moi coñecido o poema que Rosalía de Castro lle dedica á visión maxestuosa do Pórtico da Gloria, "o máis acabado monumento da escultura medieval", segundo Kingsley Porter.

Nesta segunda feira inaugurouse un programa de visitas virtual que permite coñecer as vivísimas cores orixinais do Pórtico. Agardo ilo ver axiña; se vós xa estivestes, non deixedes de comentar a vosa opinión.


¡Védeos!, parece
que os labios moven, que falan quedo
os uns cos outros, e aló na altura
do ceu a música vai dar comenzo
pois os gloriosos concertadores
tempran risoños os instrumentos.

Onde, cando e por que falan galego os pequerrechos da casa?

Pois así o explican as nenas e os nenos do CPI de San Clemente, en Caldas de Reis:

Para mellorar a corrección e fluidez en galego

Velaquí o artigo desta semana en Galicia Hoxe:

Para sandar as feridas
Propostas para mellorar a corrección e a fluidez en galego

O idioma da Galiza leva séculos padecendo un proceso de substitución e exclusión do seu territorio natural. Unha das secuelas visíbeis (e audíbeis) desta inxustiza é a progresiva deformación da lingua, que en moitos trazos, mesmo estruturais, vai hibridándose co español.

O idioma galego espontáneo transmítese ferido e furado polo castelán. Son moitas as palabras, expresións, pronuncias etc, que a sociedade foi abandonando no transcurso do tempo para substituílas por outras proporcionadas polo único referente de corrección e prestixio: o español.

Estamos nun momento histórico no que é fundamental que sexamos falantes conscientes e leais do galego. Xogámonos aquí e agora que o galego sexa un idioma vivo de verdade, con aspiracións lexítimas á normalidade, ou só unha curiosidade marxinal e residual.Nesta batalla cívica, hai tres verbos fundamentais a conxugarmos: falar, escoller e solicitar.

Comecemos polo final. Se na verdade pensamos que somos cidadáns con iguais dereitos e deberes, solicitemos que a documentación da nosa vida sexa en galego (seguro do coche, hipoteca, contrato de aluguer, consentimento informado, etc.). O “non” xa o temos, mais o “si” aínda podemos conquistalo. Pidamos o galego alí onde non nolo ofrezan. Procuremos a empatía da persoa que nos atende, claro, mais non deixemos pasar calquera xestión da nosa vida sen o dicirmos: “Por favor, podería ser en galego?”

Sexamos tamén parte dinamizadora da comunidade lingüística escollendo o galego alí onde xa existe opción. Fóra esa preguiza tan pouco saudábel de se deixar levar! Decidámonos polo galego nas redes sociais, nos teléfonos móbiles que o ofrecen, nos caixeiros automáticos... Apoiemos tamén as nosas empresas culturais optando por música, libros, espectáculos, audiovisuais, e tantas outras manifestacións de todo tipo que se realizan no noso idioma. Gocemos da nosa cultura!

Mais, sobre todas as cousas, non deixemos de falar. Falar galego en Galiza é o máis revolucionario que podemos facer en defensa da nosa cultura, do noso país e da diversidade de culturas e sociedades que existen no planeta.

Para termos unha lingua verdadeiramente viva temos que tentar tamén falala con maior corrección e fluidez. Para este obxectivo, achego a continuación, a xeito dun (incompleto e algo retranqueiro) decálogo, unhas poucas propostas:

1) Lembrarás que ninguén pasou de usar mal unha lingua a usala ben sen antes pasar por un período en que a usa regular. Cantas veces non escoitaremos iso de “yo no hablo gallego porque no lo hablo bien”? Imaxinemos que ese mesmo razoamento se aplicase a calquera outro idioma do mundo. Só falaremos inglés cando o saibamos falar ben? Entón, como vai ser posíbel aprendelo?

2) Terás sempre presente que ninguén naceu aprendido e que para solventar as dúbidas están os manuais e os dicionarios. Hai quen, tras botarlle un ollo a un libro escrito en galego, considera: “Non hai quen o entenda. Eu nunca escoitei esas palabras. Isto é un idioma inventado”. No fondo, o que se expresa é un prexuízo aprendido, que poderiamos traducir deste xeito, mesmo que a persoa que o diga non sexa consciente diso: “O galego é un idioma que non vale para estas cousas, pois só serve para comunicarse na casa ou entre amigos”. Poñámoslle, como contraste, a esa mesma persoa, o coñecidísimo comezo do Quixote: “En un lugar de La Mancha, de cuyo nombre no quiero acordarme, no ha mucho tiempo que vivía un hidalgo de los de lanza en astillero, adarga antigua, rocín flaco y galgo corredor. Una olla de algo más vaca que carnero, salpicón las más noches, duelos y quebrantos los sábados, lantejas los viernes (...)” Podería explicarnos o que aí pon sen acudir a un dicionario ou a unha edición anotada da obra de Cervantes? Para todos os idiomas, os dicionarios son boas compañías. Para o galego, tamén.

3) Acordaraste de que aprender e coñecer unha lingua é tarefa de toda unha vida. Os manuais de “Aprenda inglés / xaponés/ alemán /... en 30 días” non funcionan nunca alén de como primeiro contacto cun idioma. Ninguén pode agardar “saber toda unha lingua”. Mesmo os grandes especialistas están sempre a aprender. Co galego, tamén acontece o mesmiño.

4) Practicarás e aprenderás coa suor da túa fronte. Vivimos nunha sociedade que reduce a importancia do sacrificio e do esforzo, mais estes seguen a ser necesarios para a adquisición de habilidades ou coñecementos de calquera tipo, tamén dos lingüísticos. Por exemplo, non hai fórmulas máxicas para aprender a usar o infinitivo persoal ou a colocación do pronome átono en cinco minutos. Hai que estudar e practicar, co galego igual que co resto dos idiomas coñecidos.

5) Soltaraste a falar en galego e tentarás facelo con corrección cando menos nalgúns ámbitos ou espazos do teu día a día. Perdoade que a advertencia poida resultar estúpida por ser tan evidente, mais é que se non se practica o galego, non se pode aprender. Do mesmo xeito, hai persoas que coñecen cales son as formas correctas en galego (por exemplo, para designar os días da semana, os meses do ano, os nomes das froitas...) e que non as utilizan porque se senten “estrañas”, polo que usan un galego cheo de incorreccións, barbarismos e deturpacións. Aquí o problema non é de aprendizaxe, senón de saltar a barreira psicolóxica que fai sentir incomodidade por falar un galego máis coidado. Saltémola!

6) Igual que na vida, aprenderás dos teus erros. Aínda que, igual que na vida, teñas que cometer eses erros varias veces para corrixilos. As equivocacións, as “patadas” á lingua, non deben servir nunca como escusa para deixar atrás todo o aprendido. Ben ao contrario, teñen que servir como aliciente no proceso de aprendizaxe.

7) Desterrarás os castelanismo innecesarios, porque o galego ten os seus propios recursos. Sabemos que é vasoira e non *escoba, que é lixo e non *basura, que é almorzar e non *desayunar, así que non temos escusa para deixar de usar as nosas formas propias. Polo contrario, mantendo estes españolismos contribuímos á perda destas palabras e a que o galego se converta de xeito progresivo nunha forma dialectalizada do español, perdendo a súa personalidade.

8) Nunca comezarás unha oración cun pronome átono. Como se comentaba nun dos mandamentos anteriores, é necesario estudar e practicar, pois non hai ningunha pedra filosofal para aprender, por exemplo, a colocación dos pronomes átonos. Mais é tal a epidemia que existe en moita xente de dicir cousas do estilo *O fixen onte, *Volo dixen antes... que fai necesario gravar esta idea como unha norma fundamental.

9) Para aprenderes a usar o infinitivo persoal, nada mellor que lle dares uso. (E para aprender eu ou ela, aprendermos nós, aprenderdes vós e aprenderen eles, que falta fai!) O infinitivo persoal ou infinitivo conxugado é un dos trazos definitorios do noso sistema lingüístico. Está vivo na inmensa maioría dos falantes espontáneos, aínda que, por mímese coas estruturas do español, tende a eliminarse nos rexistros máis formais. Sexamos conscientes e avivémolo!

10) Cando a normativa do galego ofreza dúas solucións, usa para o estándar aquela que se aproxime máis ao sistema lingüístico ao que pertence: o galego-portugués ( posíbel, Galiza, até...). A existencia do portugués como idioma normalizado foi e é un fecundo recurso para que o galego non perda a súa personalidade pola influencia omnímoda do español. Que a lusofobia tan presente no noso país (e que non deixa de ser outra cara da galegofobia) non nos confunda: o portugués é unha fonte limpa da que bebermos.

Contra a criminalización dos nosos símbolos

Déixovos aquí este artigo que publiquei estes días no periódico dixital Terra e Tempo. Sobre o mesmo tema, poño a continuación un atinado artigo de Quim Monzó en La Vanguardia.

Contra a criminalización dos nosos símbolos

Esta fin de semana en Compostela houbo varias actuacións graves e abusivas por parte dalgúns axentes da policía nacional. A diferenza doutras ocasións nas que o Ministerio do Interior simplemente negou o acontecido, desta vez teno máis difícil. Algúns destes comportamentos improcedentes e (digámolo claro) antidemocráticos padecéronos profesionais da información que estaban a pasear pola cidade.

Primeiro, sóubose dunha xornalista andaluza que foi reprendida e ameazada por preguntar polo nome dun lugar como ese lugar se chama de forma xenuína e oficial: en galego. Trascendeu tamén despois o que lle aconteceu a outra xornalista, que aínda que está a ser menos coñecido non é menos grave en absoluto:

Non foi o único caso de ameazas que saíron de boca dun axente da Policía Nacional. O sábado pola tarde, mentres camiñaban pola praza de Cervantes, un grupo de cinco mozas -galegas desta volta e unha delas tamén xornalista- convertéronse no obxectivo dos improperios dun antidisturbios. Dous furgóns policiais pretendían aparcar no lugar, e varios axentes impedían o tránsito aos viandantes. As rapazas pararon tamén.

Acto seguido, un policía que, segundo el mesmo informou ás mozas en ton ameazante, pesaba "más de cien kilos", preguntoulles se tiñan algún problema con que el non falase galego -lingua que estaban a utilizar para comunicarse entre elas-. A continuación espetoulles que "yo corro más rápido que vosotras, seguro", e dirixíndose a unha das mozas, a que tiña máis cerca, díxolle: "Tú, con lo gorda que estás, debes de andar cerca de los noventa kilos", mentres ría en complicidade con outro dos axentes alí presentes.

Mentres unha das mozas advertía á súa amiga de que se non se apartaba poderían pisala, o antidisturbios virouse de novo: "Si te piso, ¡te jodes!". E ao permitir de novo a circulación aos peóns, a modo de despedida, berroulles: "A ver si camináis tan lento cuando vaya detrás de vosotras". Todo iso ante a mirada atónita do resto de viandantes, turistas na súa maioría, que se atopaban na praza compostelá no momento dos feitos.

Ademais, a varias mulleres e homes que portaban unha bandeira de Galiza esta fin de semana prohibiúselles o paso a determinadas prazas da capital. Por exemplo, así lle aconteceu a quen chegou tarde ao acto que o BNG organiza na Praza da Quintana. Tentaron acceder a través da praza de Pratarías, mais non se lles permitiu o paso por levaren unha bandeira cunha estrela... (Se levasen unha bandeira española con aguilucho, que acontecería, por certo?)

Iso foi así e pódeno constatar todas as persoas que padeceron esta situación tan grave. E iso foi así por moito que faga chanza impropia co tema o delegado do Goberno, Antón Louro (cito: "sobre o impedimento de acceso de bandeiras nacionalistas nos actos do domingo, Louro atribuíuno a unha 'información equivocada' e indicou que durante a súa presenza nos mesmos viu 'bandeiras con todas as cores, galegas e de todo tipo', sinalou").

Dicir que el viu bandeiras galegas por Santiago para negar a denuncia das persoas que padeceron esta situación é unha frivolidade pola que debería pedir desculpas. Non pode ser que haxa tantas denuncias de criminalización da lingua galega e dos símbolos do país e que o Delegado do Goberno, un dos responsábeis últimos desta situación, lance balóns fóra, afirme que non pasa nada, que non ten constancia de nada e faga brincadeiras.

Que acontecería se un policía demandase a identificación dunha persoa por falar en castelán? E se a ameazase con pegarlle por utilizar un nome de lugar en castelán? E se lle prohibise o paso a unha rúa por levar unha bandeira española? Pois nós, igual. Non queremos ser inmunda escoria. Queremos un tratamento igualitario. Con todos os deberes e con todos os dereitos. Queremos, en fin, poder falar o noso idioma e poder exhibir os nosos símbolos nacionais sen que nolo dificulten os poderes públicos. Non debería ser tanto pedir!




"En Santiago na noite escura", por Quim Monzó

En el titular de El País se lee "Un policía amenaza a una andaluza por usar el gallego". De lo que podría deducirse que la andaluza se puso a hablar gallego o ya lo iba hablando –sea con el policía o con otra persona– y entonces el policía se mosqueó y la amenazó. Pero es que no fue eso (y aunque lo hubiese sido). Resulta que la andaluza estaba en Santiago de Compostela, en el parque de la Alameda, y, como quería ir a la plaza Pescadería Vella, preguntó a una señora el mejor camino para llegar. Hizo la pregunta en español pero se le ocurrió decir el nombre original y oficial de la plaza y no su traducción a la lengua de David Bisbal. Ahí surgió el problema.

Resulta también que la andaluza en cuestión es periodista y trabaja en El País, de modo que el diario ha podido ofrecer información de primera mano. En relación a lo de preguntar el camino para ir a la plaza Pescadería Vella detalla: "Lo hizo al lado de un grupo de independentistas que se concentraban pacíficamente, rodeados por decenas de agentes de la Policía Nacional. Un antidisturbios la agarró del brazo: "Aquí no hay nada que se llame Pescadería Vella, se llama Pescadería Vieja. Tú, que eres de fuera, deberías saberlo", le reprendió. Acto seguido le espetó: "Corre, no vaya a ser que te demos unas hostias"".

¿Por qué la bronca y la amenaza de hostias? Pues simplemente por decir el nombre de una plaza. Simplemente por atreverse a preguntar por la Pescadería Vella y no por la Pescadería Vieja. Supongo que el hecho de darse cuenta de que era andaluza –"tú, que eres de fuera..."– hizo que la sangre del policía entrase en ebullición y le subiese disparada hacia el digamos cerebro. ¿Habrase visto tamaño atrevimiento? ¡Una "de fuera" diciendo en gallego el nombre de una plaza! ¿Y cómo supo el policía que era "de fuera"? Supongo que por el acento, y porque preguntó por la forma de llegar a un lugar que para los compostelanos es archiconocido. Todo eso sucedió justo el día en que, en el mismo Santiago, en la catedral, el rey Juan Carlos I se encomendaba al apóstol, respaldaba la Constitución, volvía a pedir la "solidaridad" autonómica y la unidad de esa "gran familia" que –según él– es España. Todo muy bonito y muy entrañable, pero me gustaría saber en qué punto exacto del alegato real encaja la actitud del policía –nacional– hacia la periodista en particular y la sociedad en general. ¿En el respaldo a la Constitución? ¿En la "solidaridad" autonómica? ¿En la unidad de la "gran familia" española?

Ese policía no estaba en activo cuando el andaluz Federico García Lorca escribió, en gallego, sus Seis poemas galegos. De haberlo estado, le hubiese reprendido por escribirlos –él, que era "de fuera"– y, acto seguido, le hubiese ordenado salir corriendo, no fuese que le diese unas hostias. Pero tanto da que entonces él no estuviese. Después pasó lo que pasó.