Baixo as uñas

Catálogo de velenos é a obra coa que Marilar Aleixandre, máis coñecida como narradora, gañou o XVIII Premio Esquío. Pilar Pallarés asina un epílogo onde reflexiona sobre as relacións nai/filla que centran eses versos:

Como unha Esther Greenwood nos seus máximos momentos de lucidez, mesmo antes de ficar detida no ar enrarecido do seu "sino de cristal". Só que agora esa voz que nos lembra a personaxe de Sylvia Plath non se enxerga a si própria no futuro, atrapada nas redes do doméstico, condenada a deixar luxar e esmagar autonomia, esforzo, intelixéncia, senón á nai-madrasta, á xoven á que pouco a pouco lle mudou o soño en pesadelo: a que se vinga de quen lle é máis semellante querendo enredá-la no mesmo círculo de horrores e derrotas, ainda que t[a]mén desexaria libertá-la. (...)

A literatura e o cine falan sempre dun fillo que procura o pai -"Convén que un seipa quen é seu pai", advirte o Coro ao Don Hamlet cunqueiriano-. Xa é menos frecuente que sexa a filla quen busque ou se interrogue sobre a nai, ainda que as luzes e as sombras dunha relazón onde se entrecruzan amor e ódio, dependéncia, crueldade e identificazón, teñan dado lugar a obras (...) dolorosas (...).

Nai e filla reencontrando-se no espello. A sublimazón da figura materna, até por parte dun certo feminismo, foi convertendo en tabu falarmos das faces escuras da relazón dunha muller coa sua nai. E porén, canta paixón e teimosia poñemos en non ser coma ela (...), que vontade de escachar o espello se me contemplo nel e encontro o pouso de amargura da ollada sua. Dese amor estrefrebado con ódio falaron máis os contos de fadas que a literatura adulta, tan ben comportada. Rencor pola madrasta que nos envelena, que é a nosa rival, a que nos clausura na casa como Cinzentas ou nos abandona nun bosque tenebroso. (...)

Os contos de fadas reservan sempre un final feliz para a Cinzenta e Brancaneves -un príncipe resgata-as, un cazador compadece-se da mociña-. Pero quen salvará a madrasta? Só unha ollada adulta de muller, desde a razón e o feminismo, pode destruir o sortiléxio. Só a filla rebelde, a que fuxiu do tenebroso bosque d[o]méstico e se negou a ser igual á nai, pode romper o fado da madrasta. Salvando-se a si mesma, salva-a a ela (...).

Deixo aquí dous poemas deste libro, co convite a que vos animedes a lelo completo:

baixo as uñas

a noite antes de morreres
-ordes do médico-
cun algodonciño
mollado en acetona
borrei da uña do teu dedo pequeno
o esmalte rosa

o ano antes de morreres
eu tiña vintecinco
estaba tan ocupada
en non ser coma ti
non criar sete fillos
borrar os esmaltes
de todas as uñas
escapar ós vincallos que tenden
as cuncas de café

a noite antes o esmalte
no algodón
que o médico puidese ver
o devalar do sangue
por baixo das uñas
das caracolas brancas
última maré baleirándose no corazón

mentres a morte
agatuñaba pola cana dos ósos

o ano antes un amante
que non coñecías
(de coñecelo había disgustarte)
atendía ó balbordo que me zoaba
dentro dos caracois
pintoume na uña
do dedo pequeno
con rotulador negro
un corazón

daquela non sabía
que o teu sangue callou
nesa terra que teño baixo as uñas
que a ti debía
as pugas que agromaban que
tamén levo por baixo das uñas
restos da túa tinta
que acabaría usurpando o teu nome

non sabía que fuches ti quen me educou
contra ti mesma

reunión familiar

a primeira noite
leveite para a miña cama
e tradeáchesme
(solsticio noite e lume debandado)
non advertín que metía na cama
toda a familia

ensaiando habelencias de morcego
demostrabas trabando o meu colo
que teño o sangue azul
mentres irmáns nai e pai tías e avós
silandeiramente
circaban a cama beliscaban
o meu cu aloumiñaban
as miñas pernas

en tanto eu cabalgaba sobre ti
atravesamos espirais de lume eles
criticaban o meu cabelo desguedellado
e discutían en alta voz
se tiña un peito maior que o outro

entraches na miña casa
traendo os teus coitelos afiados
e detrás un por un
entrou a familia veleno insípido
para quedar

desde entón forman parte do mobiliario
miran con desaprobación
desde o fondo dos espellos
ou axexan baixo as sabas

familia marca do coitelo no teu brazo
pegada de terra e uñas