Reseña de Amigos e sodomitas no portal do Consello da Cultura

"Libro de amar e maldizer" é como titula Xurxo M. Ayán a súa recensión de Amigos e sodomitas, publicada esta semana no portal do Consello da Cultura Galega. Obrigado!

"Libro de amar e maldizer", Xurxo M. Ayán

A penúltima entrega editorial do comprometido e prolífico filólogo Carlos Callón sae do prelo coma unha obra de investigación galardoada co XVI Premio Vicente Risco de Ciencias Sociais 2011. Todo un novo exemplo dunha tendencia constatada no eido do ensaio galego nos últimos anos: obras rachadoras coma esta non adoitan proceder do mundo académico e universitario senón do ceibe e anónimo mundo dos certames ou das editoriais que dan voz a autores á marxe dos paradigmas científicos oficiais.

Un libro revolucionario

Desta volta, Carlos Callón leva a cabo unha pescuda que deixa en evidencia as inercias seculares do medievalismo como práctica investigadora tradicional. Basta con lembrar a polémica do Dicionario da Real Academia da Historia ou as reaccións de senlleiros investigadores co gallo do roubo do Códice Calixtino para decatarse da liña predominante nos estudos medievais a nivel do Estado: rendas, nobres, fundacións de mosteiros e coleccións diplomáticas seguen focalizando o discurso historiográfico deixando á beira aquela renovación que ampliou as miras coa Historia das mentalidades e a Historia cultural. Asemade, cómpre recordar que mentres no eido da Historia Antiga os estudantes da licenciatura de Historia na facultade compostelá recibían xa nos comezos da década de 1990 unha boa formación no tocante aos temas da sexualidade, o xénero e maila homosexualidade no mundo clásico, nada disto acontecía nas asignaturas centradas no período medieval.

Dentro deste contexto atopámonos diante dunha obra verdadeiramente revolucionaria dentro do sistema cultural galego, xa que aborda directamente un tabú que segue a eivar o tratamento historiográfico que se fai incluso de esgrevios persoeiros da cultura galega. Os corenta anos de nacionalcatolicismo e mailo tradicionalismo conservador de grande parte do galeguismo cultural explican en parte esta triste realidade. Neste senso, o autor desmárcase dos prexuízos anacrónicos e enceta unha aproximación valente e innovadora á configuración da homosexualidade na Idade Media, e faino botando man da súa excelente formación filolóxica e da súa curiosidade intelectual, cunha edición crítica dun monllo de textos tirados dos cancioneiros, da Crónica Troiana e das áridas compilacións documentais de tumbos eclesiásticos. O mero feito de que estes piares fundamentais do legado medieval galego (encarcerados até o de agora no mundo académico e erudito) teñan chegado á sociedade en xeral e aos medios de comunicación grazas a Carlos Callón, xa é razón abonda para mercar e ler este libro. Neste senso, a descuberta polo autor desa unión institucionalizada entre dous homes en Rairiz de Veiga no século XI entre a documentación do mosteiro de Celanova (capítulo 14) conlevou un impacto mediático e unha posterior polémica que pasará aos anais da propia historia cultural galega do século XXI.

Unha obra rigorosa e suxerinte

Pero ademais, o autor agasalla ao leitor cun texto áxil e postmoderno, artellado a partir de pequenos capítulos centrados na análise dun texto medieval concreto. A pericia de Carlos Callón fornece a chave para garantir a transversalidade entre as diferentes pezas, sen perder de vista a argumentación lóxica que alicerza e vertebra a tese defendida polo autor: a condea da homosexualidade é unha estratexia de construción da realidade social que se reflicte no marco político e xurídico dende a época plenomedieval. Pero este prexuízo homófobo tamén se rexistra no propio tratamento historiográfico das fontes literarias. Así pois, ao longo do libro amósase ben ás claras a man dunha censura que levou a terxiversar en edicións contemporáneas o verdadeiro sentido dalgunhas composicións obscenas, irreverentes e heterodoxas: A censura, nas súas diferentes vertentes, é un trazo esencial do funcionamento social da homosexualidade páx. 72). Desta volta, Carlos Callón reinterpreta de xeito crítico e suxerinte parte da obra de xograres esgrevios como Pero da Ponte e contribúe a comprendermos mellor o verdadeiro contexto do que xorden as cantigas de maldizer. Malia formaren parte do xénero chave da lírica medieval galaicoportuguesa, semella que tradicionalmente as cantigas de amor gozaron de meirande éxito entre a crítica, dando lugar a visións idealizadas como se puido comprobar en 1998 co gallo da dedicatoria do Día das Letras Galegas aos tres poetas do mar de Vigo. Neste senso, Amigos e sodomitas é auténtica investigación de rescate, máis tamén un libro que se achega á realidade social do presente, grazas tamén ao perfil comunicador e divulgador dun autor que se atopa preto da rúa, dos leitores, como se puido comprobar na presentación peripapética da obra, cun percorrido comentado polas rúas compostelás, un terreo fronteirizo, coma o amor, onde transitaron amigos e sodomitas na Idade Media.